In segn ord il temps prehistoric
La Pro Lumerins ha plazzau a Sietschen denter Lumbrein e Silgin ina copia dalla Stela da Sietschen originala che sesanfla el Museum retic a Cuera. La sonda vargada han ils commembers dalla Pro Lumerins examinau per l’emprema ga la copia el liug nua ch’igl original ei vegnius tschentaus probablamein avon 4500 onns.
Ils dus mauns crodan sco emprem en egl, lu dus bratschs viults, dus egls marcants, in nas ei da veser e sutvi ina lingia sturschida che marchescha forsa la bucca, ni probabel il tgau. La part sura dalla Stela da Sietschen fa empau la pareta dad esser in emoji prehistoric che surri. Ei setracta dalla pli veglia illustraziun dad ina figura humana anflada el Grischun, sco quei ch’il president dalla Pro Lumerins, Ramun Capaul ha tradiu la sonda vargada a caschun dalla radunonza generala a Lumbrein. «Tenor las enconuschientschas actualas ha la Stela da Sietschen biabein 4500 onns.» Quella stela ei turnada avon ina jamna ella vischinonza dil liug a Sietschen nua ch’ils luvrers occupai da construir igl onn 1961 la via nova denter Lumbrein e Silgin han anflau il crap cun las insignias humanas.
Dapli ch’ina copia
Ei setracta secapescha buca d’il crap original che sepresenta da niev silla collina a Sietschen dadens Lumbrein, mobein dad ina copia digl original che sesanfla el museum retic a Cuera. Ramun Capaul ha tschintschau dad in vegl giavisch dalla populaziun da Lumbrein da presentar la stela en siu liug d’origin. «Igl ei stau ina historia pli liunga.» La historia digl engaschi dalla Pro Lumerins da scaffir ina copia dalla stela originala e da plazzar ella el liug giavischau. «Suenter liungas discussiuns cun archeologs, historichers e curaturs havein nus entschiet a crear musters.» Copias dalla stela originala da bronz, da crap cun caltschina ni era da betun. «La finala ei la suprastonza dalla Pro Lumerins sedecidida per ina copia en cul da bronz.» Ramun Capaul ha declarau daco che la suprastonza dalla Pro Lumerins ei sedecidida da schar cular la copia en tombac, ina mischeida che secumpona dad irom e zinc. «Il cul ei buca sulet ina copia digl original, mobein el ei era in segn da memoria che regorda all’erosiun natirala.»
Bia consentiment
L’uniun Pro Lumerins fundada avon prest 20 onns dumbra biabein 150 commembras e commembers. E 17 dels ein seradunai la sonda vargada sin plaz pervenda a Lumbrein per salvar la radunonza generala. E per serender suenter haver liquidau las fatschentas statuaricas entagiu Sietschen per prender investa dalla «nova» Stela da Sietschen.
La suprastonza dalla Pro Lumerins ha astgau retscheiver dabia laud per la copia dalla stela. Ella ei plazzada ella vischinonza dil liug nua che la stela originala ei vegnida anflada. Davart igl intent dil pievel prehistoric da scaffir talas stelas dad ei dabia speculaziuns ed interpretaziuns. Ramun Capaul ha fatg attent che la stela originala da Sietschen seigi vegnida presentada ad ina exposiziun naziunala e Turitg. «A caschun da talas exposiziuns sebrattan expertas ed experts dalla historia prehistorica da l’entira Europa.» Ed els partgan lur enconuschientschas davart ulteriuras stelas che derivan dalla medema epoca. Il president dalla Pro Lumerins ha mussau sin la part sut dalla Stela da Sietschen nua ch’ina liunga e marcanta lingia cun in anghel ei nudada el crap. «Duront biars onns han ins interpretau quei segn per in schanugl.» Sco quei ch’il president dalla Pro Lumerins ha saviu da gir setracta ei denton dad in uaffen. «Quellas enzennas che muossan quei uaffen ein dètg derasadas sin autras stelas anfladas ell’Europa che derivan dil medem temps.»
In liug da regurdientscha che promova la fantasia
Suenter la viseta dalla Stela da Sietschen ha la Pro Lumerins envidau agl apero el curtgin dalla ustria Alpina a Lumbrein. In curtgin che porscha ina egliada buca mo viers la Stela da Sietschen. Buca lunsch naven sesanfla la collina da Crestaulta che ha grazia agl autur Toni Halter anflau siu plaz ella cultura sursilvana. Igl intschess denter Lumbrein e Vrin poscha denton aunc ulteriur spazi d’interpretaziun buca mo per expertas ed experts che sefatschentan cun la historia tumpriva. L’egliada en quella cuntrada animescha medemamein la populaziun indigena da sefatschentar cun la damonda, co ils perdavons han viviu en quei encarden avon varga 4000 onns. In segn han ils perdavons dalla Lumnezia dadens en scadin cass schau anavos. Tenor interpretaziun ina egliada metta ni in surrir dalla fatscha dalla Stela da Sietschen.
Gust da leger dapli?