Tranter Scuol ed il Himalaja
L’Engiadinaisa Tina Roner na stat betg gugent adina al medem lieu. Ella lavura gugent en projects, uschia ch’ella resta libra e po ir adina puspè vinavant ed entschaiver insatge nov. E propi il pli gugent va la giuvna da Scuol vers la regiun dal Himalaja. In purtret da Tina Roner, che fiss baud daventada cussegliera gronda.
«In zic dapli calma faschess bain a nus Svizzers», respunda Tina Roner da Scuol a la dumonda, tge ch’ella prendia cun sai, cura ch’ella turnia da l’ester. «Congualà cun la glieud dal Butan, avain nus qua en Svizra tut quai ch’i fa da basegn e tuttina lavuran blers fin ch’i crodan bunamain enturn.» Tina Roner sa da tge ch’ella discurra. Dapli varga diesch onns lavura ella adina puspè en differentas regiuns dal Himalaja. Actualmain, dapi dus mais è ella impiegada a Scuol da la fundaziun Pro Terra Engiadina. Uschia ch’ella ha temp da raquintar a l’FMR sur dal Butan.
Il Butan, uffizialmain il reginam da Butan cul retg Druk Gyalpo, è situà en l’Asia dal Sid ed en il ost dal Himalaja, tranter la China en il nord e l’India en il sid. En il Butan viva ina populaziun da radund 750 000 persunas. Il pajais ha ina surfatscha da radund 38 000 kilometers quadrats ed ha differentas zonas da clima. En il sid èn las planiras subtropicas sin 90 m s.m. ed en il nord s’auzan las muntognas subalpinas dal Himalaja fin sur 7 000 m s.m.
«Jau hai adina gì interess per auters pajais», declera la dunna da 37 onns da Scuol. Cun ils studis en las scienzas da l’ambient ed agricultura ecologica. saja stà cler per Tina Roner, ch’ins giaja per tut il mund enturn a lavurar. «Mes emprim praticum hai jau pudì far per l’organisaziun d’agid Helvetas en il Butan.» E suenter ha ella adina puspè chattà projects e lavurs en quella regiun muntagnarda en l’Asia.
Nagina surpraisa per la famiglia
«Per mia famiglia n’era quai nagin problem, jau crai perfin ch’els han en sasez fatg quint che jau giaja pli dalunsch davent. Era mes bab fascheva pli baud viadis lungs ed ha lavurà a l’ester», quinta Tina Roner. Era pertutgant las amicizias resta Tina Roner pragmatica: «Il mund è daventà magari pitschen cun tut las pussibilitads da communicaziun che nus avain.» Cun quai ch’ella na vesa betg savens ses amis, prenda ella gugent il temp da far insatge da qualitad e pli ditg, cur ch’ella ha temp: «Sche jau m’inscuntr cun in’amia, na vegn jau betg be a baiver ina, mabain passent gugent in’entira fin d’emna ensemen.»
Restar flexibla ed averta
«Da quests projects da svilup na vegnan ils blers betg finanziads pli ditg che dus fin trais onns. Quai vul dir ch’ins è impiegà er adina be uschè ditg sco ch’il project dura», declera Tina Roner. «Ma per mai è quai fitg bun. Jau hai gugent, sche tut sa mida adina puspè.» Nov lieu da lavurar, nova glieud, novas sfidas, quai è quai che la sviluppadra tschertga.
Renunzià a la carriera politica
Tina Roner sa «retratga» da la politica per quai ch’ella veiva gist survegnì ina nova plazza. Suenter ch’ella era vegnida elegida sco deputada en il Cussegl grond per la partida socialdemocrata, l’onn 2022, ha ella renunzià. «Jau hai anc adina il sentiment che jau saja vegnia elegida plitost per cas. E cunquai ch’i na fiss betg stà pussibel da far politica chantunala sin via virtuala, hai jau renunzià a quel post.» Ch’ella vuless cuntanscher in svilup, ma enstagl da far quai sin la via politica, fetschia ella ussa quai sco sviluppadra en differents projects.
Intermediatura tranter il Butan e l’Europa
Ma tge fa insumma ina sviluppadra en il Butan? «Jau sustegn la glieud en differentas dumondas, co ch’i pudessan metter per exempel tartuffels fin tar la vendita ed il export», declera Tina Roner. La finamira saja adina che la glieud indigena sappia bainspert lavurar era senza ses agid. «En mia ultima lavur en il Butan hai jau lavurà per ina firma tudestga, che venda ielis eterics. Per quels hai jau gidà a fabritgar si in nov team, fundà ina nova firma en il Butan e mess ad ir la uschenumnada chadaina da valurisaziun.» La firma tudestga vuleva tenor ella ina persuna che pudeva intermediar tranter ils indigens en il Butan ed il martgà europeic.
Ma Tina Roner na lavura betg mo per firmas internaziunalas ed NGOs e guarda che la lavur da palpiri ed ils rapports per tut quest projects sajan en urden. Durant tut quests onns è ella era s’engaschada en plirs agens projects. Uschia ha ella fundà la Mountain Grassroot Association, cun la finamira da promover il barat da savida, l’experientscha, la cultura e la lavur da cooperaziun per il svilup, tranter la Svizra ed autras naziuns muntagnardas. Ed ella è era co-presidenta da la Society Switzerland-Butan, ina societad che collia la glieud dals dus pajais e guarda per exempel che signuns dal Butan possian vegnir en Svizra ad emprender a chaschar, u perfin a frequentar in curs al Plantahof. E viceversa po era glieud svizra emprender insatge dal Butan.
En Svizra è tut uschè bain organisà
Ed entant ch’ella viva e lavura a Scuol, giauda Tina Roner era las libertads en Svizra. «Qua è tut uschè bain organisà. Las sendas da viandar èn signalisadas e tuttina nua che nus arrivain suenter ina spassegiada, chattain nus in med da transport public che ans maina puspè a chasa.» En il Butan stoppian ins organisar bain ina tala spassegiada, cun amis che enconuschan la regiun. «Ma per la paja n’han ils Butanais betg uschè in stress sco nus», raquinta Tina Roner. «Il star da cumpagnia, la famiglia ed ils amis èn fitg impurtants per els. Là na curra nagin suenter la lavur anc al yoga, en il tennis u en il fitness», mussa Tina Roner las differenzas.
E cura ch’i vegn a trair a l’Engiadinaisa puspè enavos a l’ester, na sa ella anc betg dir al mument. Ma ella di be tant: «Sche jau aud dad in project interessant ed i sa dat la pussaivladad dad ir, alura vom jau.»
Box: Interess per l’ambient e per las scienzas da quel
Tina Roner è naschida l’onn 1987 a Scuol, ha frequentà il gimnasi a Ftan ed ha suenter fatg in bachelor en scienzas da l’ambient, in master dad agricultura durabla internaziunala ed in master en svilup muntagnard. Ella ha lavurà en plirs projects pli lungs e pli curts, en differentas regiuns muntagnardas en l’Asia: Afghanistan, Butan, Kirgistan, Nepal e Tadschikistan sco era en il Peru ed en Svizra. Dapi il cumenzament da zercladur 2024 lavura Tina Roner a temp parzial per la Fundaziun Pro Terra Engiadina/UNESCO Biosfera Engiadina Val Müstair. Sper sias lavurs pajadas è Tina Roner era s’engaschada per pliras societads en il Butan ed ha gidà a fundar l’associaziun Mountain Grassroot. Ella è era co-presidenta da la societad Svizra-Butan.
Fotos: mad
Legenda 1. Tina Roner preferischa regiuns muntagnardas era per quai ch’ella va gugent a viandar.
Legenda 2. «Star da cumpagnia è impurtant per la glieud dal Butan», ha Tina Roner (immez) raquintà.
Gust da leger dapli?