«Flots sco nus – i discurran simplamain in’autra lingua»
Radund 3500 scolaras e scolars da tut la Svizra s’inscuntran quest’emna en occasiun da la segunda emna da barat naziunala. En tut datti 30 differentas activitads, ina da quella è l’uschenumnà «Culturetrail» che ha gì lieu glindesdi passà a Berna. La novavla classa da Trun è stada dus dis a Berna ed s’è participada al parcours multiling accumpagnà da la FMR.
Apaina arrivada a Berna ha la novavla classa da Trun gia survegnì il bainvegni al stil grond dal cusseglier naziunal Martin Candinas. Ma per politica n’han ils giuvenils da la Surselva betg gì bler temp glindesdi passà. Il motiv pertge che la classa da Trun è vegnida per dus dis en la chapitala era in auter: il barat naziunal, organisà da la Movetia cun autras classas e la participaziun a l’uscheditg «Culturetrail». In parcours cun sis posts tras Berna.
Movetia è l’agentura naziunala per la promoziun dal barat e da la mobilitad en il sectur da la furmaziun. La Confederaziun ed ils chantuns han dà l’incumbensa da promover e sustegnair finanzialmain barats tranter classas da las differentas regiuns linguisticas, ma era semesters da barat u cooperaziuns tranter instituziuns. Per tut ils projects che vegnan realisads quest november vegn l’agentura uschia sin ina summa da 245’000 francs. La visiun da l’agentura, che è vegnida fundada l’onn 2017 è da pussibilitar a tut ils giuvenils e las giuvenilas da pudair sa participar ad in barat durant lur scolaziun.
Blers infinitivs e pleds englais
Las quatter classas culs 70 giuvenils èn vegnidas partidas si, uschia ch’igl ha dà gruppas cun uffants da tut las differentas regiuns da linguas, dimena ils Rumantschs dal CSST (Consorzi da scola Sumvitg-Trun), scolaras e scolars da Losone en il Tessin che discurran talian, giuvenils dal chantun Vad che discurran franzos ed ina classa tudestga da Berna.
Al cumenzament na savevan ils giuvenils betg propi tge discurrer cun tgi. Ch’i dettia propi anc da quels che discurran rumantsch, ha fatg surstar ad in ni l’auter. E che betg tuts chapeschan franzos, quai è era stà cler magari svelt. Uschia ch’igl ha dà discurs cun mauns e pes, blers verbs be en la furma da l’infinitiv e lura anc inqual pled per englais.
Ma bler temp per surmuntar las emprimas retegnientschas n’han ils giuvenils betg gì: l’emprim post spetgava. Ensemen cun Noah Deplazes ed Ena Stella Candinas, tuts dus scolars dal CSST è era la gruppa da schurnalists arrivada tar l’emprim post, in quiz da radio. Romana Costa dad RTR e trais collegas da las autras staziuns da radio dad SRG avevan preparà dumondas da quiz, mintgin en la lingua da sia staziun, ch’ils giuvenils avessan gì da respunder respectivamain translatar in per tschel. Dumondas sco «quantas linguas uffizialas datti en il chantun Grischun?» ni «quel est le nom du marché traditionnel qui a lieu a Bern chaque fin novembre en l’honneur d’un légume typique?» ma era: «Come si chiama il piatto tipico ticinese a base di farina di mais?», han ils giuvenils respundì cun pli u main success.
Glatsch, il Rosengarten ed urs
Ena Stella Candinas ha be manegià suenter ch’i saja stà grev, perquai ch’ella n’haja betg propi chapì la lezia. Ma per la paja è il proxim post stà insatge tut auter che stentus. Da la pli enconuschenta glatscharia da Berna ha mintga scolar e mintga scolara survegnì trais emprovas da glatsch. Tranter quellas han els gì dad engiavinar tgenin gust che sa vendia il meglier e tgenin il pli pauc bain. «Igl è in zic fraid da mangiar glatsch», dat Noah Deplazes tiers. «Ma bun è’l schon», commentescha il giuven dal CSST da 15 onns, cun in rierin. Tranter ils posts hai adina puspè dà muments per discurrer ensemen e quai saja precis era la finamira da quest barat, declera Noah Deplazes: «Jau chat lessig che nus avain pudì vegnir qua a discurrer ina giada era autras linguas, tadlar co che tschels discurran e guardar quant che nus chapin insumma.» Ch’el s’allegria era dad emprender ad enconuscher auters e da pudair star da cumpagnia, dat il giuven a protocol.
Apaina ch’ils glatschs èn stads degustads han ils manaders bernais puspè fatg ir vinavant las gruppas. Mintga gruppa è vegnida manada dad in ni dus scolars bernais. La classa dals Bernais è era quella che ha organisà, cun sustegn finanzial da la Movetia, l’entir parcours. «Noss scolars e nossas scolaras han survegnì l’incumbensa d’instradar in parcours che cuntegna tipics posts da Berna», raquinta la magistra. Cler ch’ina visita sin il Rosengarten cun la bellezza vista sin la cità veglia ed in sguard tar ils urs da Berna na dastgavan betg mancar. «Bainspert avain nus badà che era il stadion dal club da ballape da Berna, YB è per ils giuvens in punct impurtant», raquinta la magistra bernaisa. Uschia è il parcours daventà in zic pli lung e cuntegneva era posts ordaifer la cità veglia da Berna. Ma suenter esser stà ordadora tut il suentermezdi sin il Rosengarten e tar ils urs è la visita en il stadion dad YB stà il punct culminant per ils blers. Era Ena Stella Candinas e Noah Deplazes, che s’interessan uschiglio plitost per l’ir cun skis, sco ch’els han raquintà, han gì plaschair da la guida tras las catacumbas dal Wankdorf. «En il stadion avain nus visità la cabina dals giasts e lura essan nus era anc ids ora sin il plaz. Quai è stà impressiunant», raquinta Ena Stella Candinas da ses punct culminant – al main dal program uffizial.
Party culs Tessinais
Suenter la part uffiziala e suenter che las cameras da televisiun e las ureglias dals schurnalists eran davent, haja anc dà ina tschaina e lura – per ils giuvenils il punct culminant – ina party, raquintan ils dus giuvenils dal CSST. Là hajan els gì ina flotta cumpagnia culs Tessinais ed hajan era pudì discurrer bain ensemen. «Il talian è halt pli sumegliant al rumantsch ch’il franzos», emprova Noah Deplazzes da declerar pertge ch’i saja stà flot culs Tessinais. Ed era per Ena Stella Candinas è tut l’experientscha stada coola e flotta. Oravant aveva ella raquintà ch’ella s’allegria da vegnir en contact cun giuvenils dad autras linguas, dad udir co ch’els discurrian e forsa era dad emprender in zic dad in’autra lingua. Sia bilantscha è: «Igl è stà interessant dad emprender ad enconuscher ils auters. Quels eran flots, sco nus, ma i discurran simplamain in’autra lingua.»
Trais dumondas a la magistra dal CSST (Consorzi da scola Sumvitg-Trun), Natascha Wolf
Natascha Wolf, sco magistra avais Vus gì da preparar la classa per
quest barat e surprender la responsabladad durant l’excursiun.
S’ha quai rendì?
Natascha Wolf: Gea, en mintga cas. Glindesdi a mezdi hai jau schon observà anc ina tscherta retegnientscha tranter ils giuvenils, els na discurrivan anc betg uschè bler ensemen. Ma il pli tard suenter la tschaina e lura tar la party s’èn ils blers averts ed han discurrì crusch e travers en tuttas linguas, cunzunt cun la classa dal Tessin. E quai è stà in fitg bun exercizi per ils giuvenils e las giuvenilas.
Tge era la finamira principala per Vus da sa participar ad in tal barat?
En emprima lingia vulev’jau pussibilitar a mes scolars e mias scolaras dad udir las autras linguas svizras ed era ina giada empruvar da discurrer e sa metter atras en in auter lungatg. Ma la finamira principala era da sensibilisar per il rumantsch. Nus avain vis, tranter auter gia tar il pled da bainvegni da l’organisaziun, ch’els na vessen gì nagin uffizial che discurra rumantsch. Uschia ch’ina persuna da nossa gruppa ha gì da surprender spontanamain la part rumantscha. E quai è oramai la realitad. Quai vulev’jau era mussar a mes scolars e mias scolaras, ordaifer il mund rumantsch guarda la situaziun ora in zic auter cun l’egualitad da nossas quatter linguas.
Uss avais Vus passentà dus dis plain impressiuns, co faschais Vus elavurar ils scolars e las scolaras tut quai ch’els han passentà?
Gia oravant han els stuì far ina documentaziun cun rimnar infurmaziuns e sclerir tge che questa organisaziun Movetia fa e pertge che questas emnas da barat stattan. Ils scolars han era gì da sa preparar per quests dus dis a Berna. E suenter vegnan els ad elavurar ina documentaziun cun fotografias e reflectar tut quai ch’els han fatg ed emprendì.
Gust da leger dapli?