Il gust da savair e dar enavant

Tgi en la Rumantschia na conuscha betg Iso Camartin. Bleras e blers sa regordan da ses referats durant las Scuntradas rumantschas dals onns 1980/90. Cura che «Iso-Star» referiva, s’emplenivan las salas las pli grondas. Nagin na vuleva manchentar l’eloquenza dal giuven intellectual sursilvan ch’aveva studegià or en il mund e saveva sa servir d’ina savida sco nagin auter. Bellezza sco ch’el s’exprimiva per sursilvan davart ils temas ils pli cumplexs en ina moda che tut chapiva. Il rumantsch n’era betg pli in linguatg dal mund puril, mabain abel per tut. Finalmain «in dals noss» cun vasta vista.

Decennis èn passads. Entant è Iso Camartin viagià anc pli lunsch or en il mund ed ha accumulà anc dapli savida. Ma adina puspè è el returnà en sia patria rumantscha. En intgins da ses passa ventg cudeschs davart cultura, musica, litteratura, linguatg, art, filosofia chatt’ins allusiuns a sia derivanza. Adina puspè lascha el sentir, danunder ch’el vegn e tgi e tge ch’ha furmà el e dà impuls. Er ina pitschna cuminanza sa stimular al grond.

Co che Iso Camartin s’entaupa cun ses temas, mussa sia davosa publicaziun cun il titel «Verdorbene Buchstaben, heilige Schriften und letze Worte», edida per ses 80avel. En quest cudesch da 320 paginas cun illustraziuns emprendain nus d’enconuscher objects culturals e sacrals che Iso Camartin – il rimnader, betg mo da cudeschs, musica e maletgs – ha chattà durant sia vita en divers pajais ed en diversas culturas. Nus emprendain d’enconuscher tge ch’ha motivà el da cumprar quels e co che quels inspireschan el da raquintar.

Nus vegnin a savair tge muntada che la dieua indica Sarasvati ha en la religiun indica. Ina figura da lain egipziana da var 1100 a.Cr., che Iso Camartin na sa betg identifitgar, motivescha el da preschentar ina passascha or dal Papirus dad Anhai. Nus intervegnin tge muntada che la rolla da l’Esther giudaica ha e co che quella stat en connex cun l’Esther da nossa Bibla. Ed in drag sin il sigil da jade chinais dat la chaschun da declerar la differenza tranter il drag chinais e quel che vegn mazzà da Son Gieri.

Era persunalitads litteraras, gronds muments e pleds spiertus na vegnan betg a la curta en sia publicaziun. Tant la Beatrice da Dante sco la Fiammetta da Boccacio ed il rir da Kafka fascineschan. Iso Camartin prenda nus sin ina spassegiada tras sia vita da scienzià e lascha participar nus a sias mirveglias ed a sia immensa savida. Mintga istorgia en questa publicaziun è sco in schatg. Franc savess el scriver da mintgina in entir cudesch.

Letras han fascinà el da pitschen ensi. Ses bab era da quel temp tipograf tar la stamparia a Mustér. Sper scriptur ed oratur è Iso Camartin surtut lectur cun in grond gust da savair dapli, reflectar e chapir. Qua e là sa referescha el a la claustra da Mustér, nua ch’el ha frequentà il gimnasi, ha chantà en il chor dals students, lavurà en la biblioteca, ha vivì e sentì in ambient da gronda cultura ed è sa laschà inspirar dals texts e chants liturgics. Sia giuventetgna en Surselva ha mess il fundament per laschar crescher el lunsch viador en il mund da la scienza. E quai ch’el dat enavos è in vair enritgiment.