Losanna ha schmiclà üna schanza
Contra Losanna
La sentenza dal Güdisch federal in connex cull’Alp Sprella es fosa. Ella nu resguarda l’istorgia da transit da la Val Mora, ignorescha las pussibiltats alpinisticas in quista val ed es ün affrunt cunter il Club alpin svizzer.
llla Val Mora daja diversas planüras. Üna as nomna «Plaun da l’Usteria». Ün’ustaria? – Schi, perquai cha la Val Mora es adüna statta ün’importanta via da transit tanter nord e süd. Istoricamaing es il passagi tras la Val Mora perfin stat plü important co ils pass dal Fuorn e da l’Umbrail. I daiva dafatta contrats per tgnair averta la via da soma sur inviern. Ma che ha tuot quell’istorgia da chefar cun la sentenza da l’eivna passada dal Güdisch federal chi ha sepuli l’idea per realisar our da la veglia Alp Sprella üna chamonna dal Club alpin svizzer (CAS)? – Insè vaira bler!
Prüma: In sia sentenza as basa il Güdisch federal süllas expertisas da duos uffizis federals, da l’Uffizi federal d’ambiaint (BAFU) e da l’Uffizi federal da svilup dal territori (ARE). Tenor quellas nu fa üna chamonna dal CAS ill’Alp Sprella per «radschuns alpinisticas ingün sen». Cha perquai sajan d’annullar ils permiss da fabrica. «Die Gipfel von Piz Dora, Piz Daint und Piz Turettas» sun tenor ils güdischs «vom Haupttal aus in einer Tagestour gut zu bewältigen.» Quai es vaira, es però be la mezza vardà. Ils uffizis e güdischs nu paran mai dad esser stats in Val Mora! E schi d’eiran là, lura hana guardà be vers nord. Schi vessan nempe guardà vers süd, lura vessan gnü davant il nas il Piz Murtaröl (cun 3180 m s.m. il plü ot piz da la Val Müstair), il Piz Magliavachas o il Piz Tea Fondada. Quai sun tuot pizs alpinisticamaing vaira interessants e greivs da ragiundscher in ün di davent da Tschierv o Sta. Maria. Ils alpinists chi descrivan sün plattafuormas online quellas gitas manzunan adüna lur strapatschs. Perquai: üna chamonna ill’Alp Sprella vess fat alpinisticamaing sen. L’argumaint principal da Losanna cunter il proget nu vala bler.
Seguonda: Il CAS s’ingascha daspö 162 ons per mantgnair e sviluppar persistentamaing la cuntrada alpina. I dà pac da reclamar cha’l CAS ignoress in sias chamonnas quist ideal. Perquai s’ha la Secziun Engiadina Bassa Val Müstair eir decisa da redimensiunar la gestiun d’üna futura Alp Sprella: be 54 lets e be dürant la stà. Scha quai füss stat economicamaing rendabel, es ün’otra dumonda. Ed id es bain eir vaira cha’l CAS ha modernisà i’ls ultims ons bleras da sias chamonnas. Ils refügis d’üna jada sun hoz mez hotels, «Älplermagronen» e cuvertas da militar sun tempi passati. Schi plascha o na, ma üna chamonna alpina ha hoz ün’otra sporta ed ün oter concept co amo avant 20 ons. E tuottüna maina il CAS sias chamonnas amo adüna tenor ils vegls ideals. Ma las organisaziuns pella protecziun da l’ambiaint, ils uffizis ed ils güdischs paran da vulair inavo ils temps passats, schi’s legia lur argumaints cunter l’Alp Sprella. Quai nun es radschunaivel. Scha’l CAS pigliess uossa nempe a cour la sentenza da Losanna, pudess el be amo manar chamonnas fich simplas chi fan «alpinisticamaing sen», ed el stuvess serrar blers allogis. Cumanzar as pudessa in Grischun per exaimpel cul Rifugio Saoseo i’l Puschlav cun sia vasta sporta turistica. Chi, scha na il CAS, garantischa üna gestiun moderada e persistenta da tals allogis? Il CAS füss stat il garant chi nu detta our da l’Alp Sprella üna «Jausestation» cun musica da DJ Ötzi. La decisiun es perquai eir ün affrunt invers il CAS, seis ideals e sia lavur da decennis.
E terza vaja amo pel aspet istoric. La Val Mora es bain üna val limitrofa. Ma ella es apunta eir adüna statta üna val occupada e sfrüttada da l’uman. Üna via champestra passa tras la val, i dà plüssas alps cun muvel grond e pitschen, la val es ün hotspot da chatscha, üna gronda cuorsa da bike dal Grischun passa quia. Cun oters pleds: la Val Mora nun es mai statta be üna cuntrada natürala e solitaria. Ella es adüna eir statta üna cuntrada culturala ed economica, üna val fuormada da l’uman, cun legendas e dittas davo mincha crap. Ed eir schi s’ha tanteraint sfrüttà ferm, per exaimpel cun runcar al principi dal 20avel tschientiner schurmas da dschembers, schi s’haja in general adüna gnü chüra da la Val Mora. Quai nu vess neir müdà cun ün allogi dal CAS. Anzi, insembel cul cumün, ils organs dal Parc da natüra Biosfera Val Müstair e culs uffizis respunsabels, as vessa sgür chattà la storta per ün allogi alpin sün masüra pell’Alp Sprella. Ün allogi cun «usteria». I füss stat üna schanza cha Losanna ha uossa però schmiclà.
David Truttmann es schefredactur da la Fundaziun Medias Rumantschas (FMR).
Gust da leger dapli?