Prender cumià dad in chastè
A la 60avla ediziun dals Dis da film da Soloturn ha Susanna Fanzun mussà per la 10avla giada in da ses films. Sia nova documentaziun «Nos chastè» è detg persunala: durant 22 onns ha la cineasta rimnà e filmà schabetgs e svilups en ed enturn il Chastè da Tarasp ed ella ha laschà raquintar ses geniturs e fragliuns, senza squitsch da stuair far in’istorgia. Il resultat è in’invista fitg persunala e surtut in cumià.
Stailas al firmament ed ina vuschina fina dad ina mattina che chanta ina chanzun da prinzis e princessas e dad in chastè. E lura en nair ed alv l’onn 1963: il Prinzi Charles da l’Engalterra che emprenda ad ir cun skis sin ina spunda gist sper il Chastè da Tarasp. Uschia cumenza il film documentar da 61 minutas che cuntegna era blers elements autobiografics da la reschissura Susanna Fanzun.
Sin differents nivels narrativs mussa e raquinta la cineasta engiadinaisa l’istorgia dal Chastè da Tarasp. Dad ina vart è ella stada interessada a quest’istorgia sco cineasta documentara, cun interess per midadas e muments istorics. Da l’autra vart ha la famiglia da Susanna Fanzun dentant era gì durant radund 100 onns ina stretga colliaziun cun il chastè sco famiglia administratura dal chastè.
Da Ligner e noblezzas – e da Fanzuns
En moda accurata, sa basond sin documents davart fatgs istorics e tranteren cun agid da las animaziuns dad Oliver Conrad, mussa il film l’istorgia dal Chastè da Tarasp. Da l’emprima tur ch’era vegnida fabritgada l’onn 1040, co ch’il chastè è vegni cumplettà ed co ch’el è stà en il possess dals Habsburgais enfin ch’il nov stgaffì chantun Grischun ha surpiglià il chastè l’onn 1803.
Questa scena vegn mussada en in’animaziun briglianta e divertenta da l’animatur Oliver Conrad. El mussa in capricorn che riva sin il chastè e stumpla l’evla da dus chaus dals Habsburgais sur il mir giu. E lura cumenza quella part istorica, pli u main bain enconuschenta a mintgin: da l’onn 1900 cumpra l’industrial ed inventader da l’aua da dents Odol, Karl August Lingner, il Chastè da Tarasp. El al lascha refabritgar e metta puspè tut en urden. El va schizunt anc in pass enavant, sco che Susanna Fanzun documentescha en ses film. Karl August Lingner na lascha betg mo installar in orgel da lain cun 3000 tschivlots che strasuna tras l’entir chastè, el lascha era equipar ils mirs vegls cun tut las pussaivlas empernaivladads da quel temp, sco per exempel aua currenta ed in stgaudament central. Cunquai che Lingner sez n’aveva nagins ertavels directs, e cunquai che pliras famiglias ch’el aveva resguardà en ses testament n’han betg vulì surprender il Chastè da Tarasp, è l’edifizi la fin finala ì a la famiglia da la chasa roiala dals Sachsen. Quels èn stads ils possessurs enfin suenter la Segunda Guerra mundiala.
Ed a partir da quels novs patruns dal chastè mida il film dad ina documentaziun istorica via sin ina vista pli persunala. Là cumenza numnadamain l’istorgia da la reschissura Susanna Fanzun e da sia famiglia da sa colliar cun quella dal chastè. E quell’istorgia survegn era dapli pais en il film.
In puschel clavs e blera responsabladad
In object ch’ins vesa adina puspè en il film è in detg puschel clavs: Susanna Fanzun taglia ensemen fragments da film, nua ch’ins vesa ses tat ad ir cun quel puschelun clavs cun visitaders tras il chastè, exact sco pli tard era ses bab e ses frar. Far guidas cun persunas interessadas, ma era guardar che tut saja en urden e spulvrar las curnischs – quai ed anc bleras autras lavurs han differents confamigliars dals Fanzuns fatg durant tut quels onns en il chastè. Tranteren vegnan adina puspè integradas parts filmicas fitg famigliaras, ins pudess bunamain dir ch’i dettia mintgatant in sguard intim tras la fora clav dal portal dal chastè sin muments persunals da la famiglia Fanzun: festas da famiglia tar il pavigliun da té, uffants che giogan en la naiv e siglian giu dals mirs, nozzas ed adina puspè Susanna Fanzun che accumpogna ses bab e sia mamma tras differentas stanzas dal chastè e lascha raquintar da pli baud.
Evidentamain survegn uschia Johann Peder Fanzun, il bab da la cineasta, e sia rolla d’administratur dal chastè bler spazi en il film. Grazia a ses raquints resortan bleras infurmaziuns, anecdotas ed istorginas sur dal chastè, dals conturns e da la noblezza, che vegniva adina puspè en vacanzas. Susanna Fanzun ha documentà quellas passaschas cun amur per il detagl e respect envers ses bab.
Forsa plitost irritond po percunter esser – silmain per glieud che n’enconuscha betg la cultura catolica – ina scena, en la quala Susanna Fanzun mussa sia famiglia co ch’ella stat enturn il vaschè da ses bab. In cumià intim, forsa memia intim en connex cun il chastè?
Cesura e nov possessur
Ma i po esser che la mort dal bab, da Johann Peder Fanzun, saja stada per la famiglia e per la cineasta tant ina cesura cun il temp passà, sco era l’onn 2016 cur ch’il artist Not Vital ha cumprà il Chastè ed ha mess bler sin il chau, sco che Susanna Fanzun fa valair en ses film. Ella mussa per exempel ses frar Jon Fanzun, l’ultim administratur dal chastè da la famiglia, che di, suenter che Not Vital ha gia dà intginas incumbensas da transfurmar il chastè: «Qua mida mintga di insatge, era per mai.»
Malgrà tut las midadas che Not Vital ha purtà al Chastè, para Susanna Fanzun era da vulair chattar ina vista positiva sin quai. En ina scena ves’ins co ch’ella visitescha cun sia sora quel lieu, nua ch’il pavigliun da té steva. Il nov possessur ha laschà sbuvar il pavigliun e derscher la bostga, ed el ha per la paja laschà fabritgar là ina tur per observar il tramunt dal sulegl. Ins senta che las duas soras èn dad ina vart tristas da quai ch’è capità, ma che tuttas dus emprovan era da sa far curaschi, ch’i vegnia ussa oramai insatge nov.
Acceptar las midadas suenter in cumià
E quella vista positiva suenter in cumià para era dad esser il messadi general da Susanna Fanzun en ses film «Nos chastè». Ella ha perquai er intunà dumengia passada, suenter la premiera a Soloturn: «Il protagonist principal da mes film è il chastè ed i na va betg be per nus, mabain per la dumonda universala da prender cumià e da pudair acceptar midadas en la vita.» Uschia haja ella er empruvà da relativar quai cun ils bostgs. Avant 100 onns na devi naginas plantas sin la spunda dal chastè, da quel temp vulevan ils chastellans pudair observar, sch’in inimi s’avischinava. E perquai na saja en sasez betg nov ch’il chastè stettia puspè sin sia collina senza bostga. «Per mai èsi interessant che Not Vital pussibilitescha questa vista, era sche jau na sun betg perencletga cun tut.»
Il film «Nos Chastè» da Susanna Fanzun vegn mussà anc ina giada en sia cumplaina lunghezza da 61 minutas durant ils Dis da film a Soloturn, mesemna ils 29 schaner, las 11.30 en il canva club. Plinavant mussa RTR «Nos chastè» en duas episodas à 26 minutas. Ed ina versiun da 53 minutas vegn emessa en la «Sternstunde» dal SRF. Plinavant vegni er a dar ina pitschna turnea en differents kinos d’arthouse.
Gust da leger dapli?