Engraziel per Vossas rispostas
Ella columna dils 4 da settember 2025 hai jeu dumandau Vus, ils lecturs e las lecturas da La Quotidiana, sche Vus savessies inventar plaids cun «-em» e tarmetter els a mi. E tgei plascher! Tschun persunas han fatg exact quei: Ellas han creau plaids che – tenor miu meini dad ina secundindigena – cuntegnan in niev aspect e san aschia enrihir il sursilvan.
Da quella gliesta hai jeu elegiu tschun plaids ch’ein ni el Vocabulari Sursilvan ni el Dicziunari Invers dil Romontsch Sursilvan. (Gie, ei dat in dicziunari, nua ch’ils plaids ein zuar era ordinai alfabeticamein, denton anavos, vul dir, dil davos bustab: «dém, toccadém, diadém …» – Dil reminent ha in auter lectur da miu artechel dau quell’informaziun!).
E lu pertuccont ils plaids «novs»: Cheu ina historia che cuntegn tschun ordlunder:
Mintga di il medem caminem (Pressierei), tratga Mengia, cu ella vegn neunavon la damaun marvegl. Oz buc, na! Oz entscheiva in niev capetel en mia veta da pensiunada. Ina veta senza stress! Ier hai jeu giu sai buca pli cons impegns: La damaun la paterlada cun …? Cun tgi? – Na, jeu hai emblidau il num! Exact quei emblidem (Vergesserei) ei la consequenza dil caminem, ni buc? – Suenter la paterlada sun jeu ida all’universitad, nua ch’in professer ha fatg in discuors davart il carmalem (Verlockerei) dall’intelligenza artificiala (IA) e ses avantatgs pils fotografs. Fetg interessant, propi, mo jeu hai realisau ch’jeu prefereschel da far fotografias senza sustegn dalla IA, schebein ch’ins percurschess buca sia influenza, sch’ins vesess las fotografias. Mo jeu hai buca bugen il sepiclem (Neckerei) da mes amitgs: «Ti has fatg quella bellezia fotografia cugl agid dalla IA, neve?» – Lu hai jeu magliau enzatgei da viadi, perquei ch’jeu hai stuiu ir il suentermiezdi ella casa da vegls, nua ch’jeu visetel inaga per jamna in um vegl che ha buca pli ni parents ni enconuschents. Nus vein fatg ina spassegiada – vul dir, jeu hai stuschau sia rulotta. Gie, el ha da batter cul pisignem (kränkeln), mo igl emblidem ei schizun mender che ses problems culla sanadad.
Epi, la sera, hai jeu giu exercezi cul chor mischedau e suenter han ins aunc magliau petta – ed jeu hai buca saviu resister al carmalem ed hai buiu in zanin ni dus.
Gie, oz entscheiva mia nova veta, senza caminem ed emblidem, senza pisignem e sepiclem, senza carmalem, senza -ems. Jeu restel en letg …

Gust da leger dapli?