«Chaschöl sün pan – ella es da sur il mar!»

Daspö ch’eu sa ch’eu das-ch scriver quista columna, n’haja in meis tscharvè ün battibuogl. La gronda sfida: Co purtretar mia patria Barbados per lecturas e lecturs rumantschs? E che quinta sco prüm, sur da meis pövelin – ils «Bajans»?

A la scoula da pedagogia n’haja imprais cha la prüma dumonda chi’d es da sclerir, saja adüna: Che san ils scolars e las scolaras o in quist cas, ils lecturs e las lecturas sur dal tema? Dimena, meis chars e mias charas, che vegn adimmaint cur cha Vus dudis il pled Barbados? Rivas da sablun albas, aua türkisa e palmas? Obain nossa famusa eroina naziunala «Rihanna»? O perfin nos bun rum?

Schi, schi, tuot quai es part da quista pitschna isla i’l mar caribic, ingio chi vegn discurrü inglais, però cun ün tal accent chi’s po dir chi sun ils «Vallesans da las islas caribicas». Ed eir per mai, cun ün bap chi discuorra eir davo 30 ons in Svizra quist dialect bajan, es l’incletta da la lingua fin hoz üna sfida.

Oter co in Svizra chatta quia nempe minchün üna radschun per cumanzar ün discuors cun mai. Ün commentar davart mia büschmainta, üna dumonda sur dal hummus chi’d es aint in meis charin da butia o üna simpla decleraziun d’amur, tuot quai tocca quia pro la vita quotidiana.

Bajans sun buondrius, directs ed i nun han retgnentschas da’s masdar aint i’ls affars da mai, da tai e dal giat da barba Gion.

Ed intant cha in Svizra dumondan tuots trais voutas, schi hajan inclet inandret, cha mia lingua materna saja rumantsch, pensa quia minchün ch’eu saja s-chetta Bajana, dialect inclusiv. Pür cur ch’eu driv meis pical sainta da meis visavi ün: «Cheese on bread – she’s from overseas»! – Hai, vus vais inclet güst: «Chaschöl sün pan – ella es da sur il mar!

«Chaschöl sün pan» es ün eufemissem a Barbados per reagir sün da tuottas sorts novitats. Che? Tü nun est da qua? – «Chaschöl sün pan!» – Quel ha fingià darcheu üna nouv’amia? – «Chaschöl sün pan!» – Hast dudi cha’l benzin es gnü plü char? – «Chaschöl sün pan!»

L’amur per chaschöl es gronda a Barbados. «Chaschöl sün pan» nun es nimia be üna expressiun. Ün «cheese cutter» – ün panin da chaschöl es üna marenda cha mincha Bajan cugnuoscha ed ama. Ma la absoluta culminaziun, chi muossa la paschiun per chaschöl, es cur cha Bajans da la diaspora dumondan a lur confamigliars da trametter o da portar «Anchor cheese» sur mar.  Perche cha, ed uossa be na tschüffer üna attacha dal cour – quai saja il meglder chaschöl chi detta! Per infuormaziun: «Anchor cheese» es ün chaschöl industrial da la Nouva Zelanda chi vain pakettà e vacumà in plastic.

Chi vess cret cha 7200 km davent da las Alps svizras as chatta üna populaziun chi fa dubitar, cha chaschöl saja ün trat caracteristic svizzer?

Ma oha, co eschna uossa its a finir quia? Quist nu es propa statta mia intenziun al cumanzamaint da quista columna. Eu laiva be dar ün’idea chi cha’ls Bajans sun. Ed uossa 500 pleds plü tard spera da nun avair inizià üna dispitta davart «lat madürà e stagiunà». Ma che dessa dir? – Sco Svizra-Bajana quinta schon minchatant gugent chaschöl …

Jennifer Scantlebury è magistra da linguas e viva dapi dus onns a Barbados, nua ch’ella instruescha al college naziunal.