«Jau sun ma dustada»

Sonda, ils 18 d’october 2025, preschenta Antonetta Battaglia-Janutin «Ein Goldesel wäre mir lieber gewesen. Kindertage in Riom». L’autura che festivescha questa emna ses 84avel anniversari raquinta en quest cudesch dal bun e dal schlet ch’ella ha vivì durant sia uffanza a Riom. Gia avant la vernissascha ha la FMR dà in sguard en il cudesch.

parter

«Alura n’aveva in uffant betg da dir bler», scriva Antonetta (Netta) Battaglia-Janutin (*1941) en ses cudesch «Ein Goldesel wäre mir lieber gewesen. Kindertage in Riom». D’uffant è ella vegnida mulestada sexualmain d’in pur pedofil. Raquintà n’ha ella quai alura a nagin. «Nossas retegnientschas eran memia grondas da tschantschar da tals temas cun noss geniturs», cuntinuescha il raquint – e cartì n’avess probablamain nagin ad ella.

En ses cudesch ha l’autura entant mess a scrit quella sco er autras episodas da sia uffanza a Riom che demussan la vulnerabladad da mattatschas durant ils onns dal suenterguerra. Igl èn «la lavur permanenta, l’obedientscha, l’autoritad clericala e la scola» che dattan la tempra a l’uffanza da quels onns, sco che la manadra da l’Archiv da cultura da dunnas dal Grischun Silke Margherita Redolfi constatescha en sia introducziun al nov cudesch.

Ina giuvna che sa dosta

Antonetta Battaglia-Janutin che abita ozendi a Seglias n’ha dentant betg tolerà tut. «Jau sun ma dustada», ha ella ditg envers la FMR – saja quai cura ch’in magister ha maltractà ina conscolara u avant sias nozzas cun ses um trapassà Gioni Battaglia, in protestant: ina tala maridaglia saja in putgà mortal, ha in pader chaputschin ditg a la giuvna catolica da 19 onns ch’era alura en speranza. «Nus educain quest uffant en la Baselgia catolica ed al dain a las soras a Glion», haja il chaputschin pretendì.

Malgrà il scumond clerical han Gioni ed Antonetta maridà en baselgia il 1. d’october 1960 a Lai, sco che l’autura raquinta en ses cudesch, e sa chapescha han els era tegnì lur figlia. E schegea che quella episoda fa anc adina scurlattar il chau, po Antonetta Battaglia-Janutin era guardar enavos cun in rir: «Nua fissas ti ussa, sche las soras a Glion avessan educà tai?», haja ella bain era gia dumandà sia figlia.

Chavels curts e chaltschiels da nilon

E gist uschia sco ch’ella reflectescha l’episoda dal pader chaputschin en il discurs cun la FMR, scriva Antonetta Battaglia-Janutin era ses cudesch. Ella chatta numnadamain en il dir mintgadi d’in vitg muntagnard catolic dals onns 1940 e 1950 adina puspè muments da ventira. E quels èn per il pli colliads a confamigliars sco sia mamma Antonetta Camen (1913 – 1993) u persunas vischinas ad els sco Niclo Thomann, numnà Barbung, cun il qual il bab Gion Janutin (1905 – 1993) gieva savens a chatscha.

Per ina tala episoda probablamain tipica per ils onns 1950 e schizunt in vair scandal ha en quest connex Hedi (*1934), la sora veglia dad Antonetta, procurà. Lezza saja sa preschentada a sia famiglia en chaltschiels da nilon e chavels curts. E quai saja stà cunzunt per lur bab conservativ in problem. Quel haja sdiavlà ch’i saja dischonuraivel da sa mussar uschia – sco ch’Antonetta Battaglia-Janutin scriva.

Hedi haja dentant facilità uschia la via per las soras pli giuvnas. «Schizunt lefzagl avain nus dastgà purtar», raquinta l’autura. Lur bab haja smess da vesair en tut il nov insatge negativ.

Oriundamain scrit per la famiglia

Ch’ins po insumma leger da l’uffanza a Riom dad Antonetta Battaglia-Janutin en in cudesch, quai na sa chapescha dentant betg da sasez. En emprima lingia haja ella numnadamain documentà sias regurdientschas per la famiglia, sco ch’ella ha ditg: «Jau hai scrit per mes uffants.» L’impuls da publitgar quellas haja Silke Margherita Redolfi dà a l’autura che na dastga betg mo festivar questa emna la publicaziun da ses cudesch cun ina vernissascha (guarda box), mabain era ses 84avel anniversari.

Vernissascha a Riom
La vernissascha dal cudesch «Ein Goldesel wäre mir lieber gewesen. Kindertage a Riom» d’Antonetta Battaglia-Janutin ha lieu sonda, ils 18 d’october 2025, a las 17.00 en la sala polivalenta a Riom. Ultra da l’autura participeschan Silke Margherita Redolfi (introducziun), Adrian Ballat (pled da bainvegni en il num da la vischnanca da Surses), Sandra Baltermia-Guetg (laudatio) ed il chor da jodladras Stailalva. Tgi che vul participar, sto dentant s’annunziar tar l’Archiv da cultura da dunnas dal Grischun – vul dir tar Silke Margherita Redolfi.
Ina segunda preschentaziun dal cudesch ha lieu sonda, ils 22 da november 2025, a las 17.00 en l’Archiv da cultura da dunnas dal Grischun a Cuira (Goldgasse 10). La giuvna musicista Bigna Guler embellescha questa prelecziun a l’orgelet a maun.

Regurdientschas e recepts
Tar l’Archiv da cultura da dunnas dal Grischun pon ins plinavant era gia empustar il cudesch da radund 160 paginas. Quel cuntegna ultra dal raquint era fotografias e recepts da pli baud sco per exempel favettas u fratem da muntanella.
Scrit è il cudesch dentant per tudestg. Sco che l’autura ha ditg envers la FMR, na saja ses rumantsch betg bun avunda. Ad ella manchia savens il dretg pled per s’exprimer en il linguatg matern: «Durant il temp da mia uffanza n’han ins betg tgirà uschè bain la lingua.» E tuttina chatt’ins inqual pled e frasa rumantscha en las regurdientschas scrittas d’Antonetta Battaglia-Janutin.