Columna

Bernina Express

parter

D’incuort n’haja fat ün bel viadi. Ourdvart bel! Ses uras i’l tren, da Liestal fin a Poschiavo. A partir da Cuoira tras l’Alvra e sur il Bernina, aint in ün tren Capricorn da la Viafier retica. E tuot quai dürant ün di da pumpa – che voust daplü? Eu nun ha let bler in meis cudesch. Eir sch’eu cugnuosch il percuors ter bain, n’haja stuvü guardar our da la fanestra la plüpart dal temp. Pervi da las culurs, dal tschêl blau, da las muntognas cun quel zich naiv süsom.

Eu nun ha dombrà ils chantuns ch’eu n’ha traversà. Tschinch, ses, daplü? Ma las zonas linguisticas bain, nempe trais: dal tudais-ch passond tras il rumantsch fin al talian. Precis quellas linguas chi fan oura il chantun Grischun!

Il Capricorn chi tira blers vaguns panoramics dal Bernina Express nun ha prescha. «Der langsamste Schnellzug der Welt.» Quista reclama da la Viafier retica daja eir in talian: «Il treno rapido più lento del mondo.» In inglais scrivna: «Window to the Swiss alps.» Chi chi less la versiun in frances chatta la versiun inglaisa. Chi chi clicca sül rumantsch sto leger «Der langsamste Schnellzug der Welt». – La Viafier retica sco traductura plü «lenta» dal muond?

Per permetter da far fotografias e films sainza far prescha daja üna lunga posa süll’Alp Grüm. Our dals vaguns panoramics as bütta üna fuolla babilonica da turistas e turists da tuot il muond chi cuorra a dretta ed a schnestra apunta per documentar seis viadi. Ün «bum» metta abruptamaing üna fin a quist palantöz, tuot chi tuorna in seis cumpartimaint. Il tren parta, va amo plan, e quai fin a Tirano, in Italia, ingio cha la faira da lündeschdi da Tschinquaisma es nomnada «mercato degli Svizzeri». A Tirano füssa pussibel da durmir in üna «Stanza del Trenino Rosso», in possess dad üna Scrl chi nun ha nöglia da far cun la Viafier retica, ma chi fa da «Trittbrettfahrer». Als Südamericans, Americans ed oters nun interessa tuot quai. Fintant cha las fotografias sun fattas, ed ün pêr selfies, cun e sainza Piz Palü, cun e ­sainza ­marus.

Eu vegn oura a Poschiavo. Là n’haja fittà per trais eivnas ün’abitaziun. Che ch’eu fetsch a Poschiavo, dumandaivat? – Scriver (tanter oter eir quista columna!), pensar vi dad ün nouv cudesch da poesias, far vacanzas, mangiar trats excellents in ustaria, giodair la bella cuntrada. Ed eir, fich important per mai, inscuntrar a blera glieud, da quella fingià cuntschainta dad otras visitas a Poschiavo, o amo brich. Üna da las ustarias immez cumün ha il motto: «Entri come ospite, esci come amico.» Precis uschea sun mias experienzas cun las Pus’ciavinas ed ils Pus’ciavins. Eu sun inamurà da quista val, dal ­cumün e da la glieud da Poschiavo, fingià daspö blers ons.

Ün motiv sufficiaint per gnir in quista bella val al süd da las Alps es eir il festival da litteratura a Poschiavo suot l’insaina «Lettere dalla Svizzera alla Valposchiavo». La tschinchavla ediziun, sco adüna eir quist on dürant la prüma fin d’eivna d’october, staiva suot l’insaina «Mussa la … lingua!»

Las seguaintas auturas rumantschas as pudaiva dudir ed inscuntrar: Flurina Badel (cun «Disgust», üna performance d’ün monolog biling, e cun poesias), Gianna Olinda Cadonau (in dialog cun l’autura Prisca Agustoni sur da scriver tanter las linguas, e cun poesias), e Viola Cadruvi (intervistada da Flurina Badel, tema: scriver litteratura in rumantsch grischun, e cun poesias). Mica male! Anzi: üna preschantaziun da la litteratura rumantscha chi m’ha persvas. Ün punct culminant per mai: L’autur svizzer oriund da la Côte d’Ivoire in dialog cun la translatura Carlotta ­Bernardoni Jaquinta. Sias ­poesias «en français» sun stattas üna bella scuverta per mai!

Cur cha vo legiaivat quista columna, saraja darcheu giò la Bassa, magara suot la tschiera. Ma las algordanzas restaran, ed eir la spranza da pudair tuornar bainbod. A bon sa vedé in Val Pus’ciav!

MAD
Gerold Ehrsam da Liestal (BL) è romanist ed activ sco «schreiber und wörterer». Quai fa el era savens e gugent per vallader.