Medel

Il pli bi fresco dil temps gotic dalla Val Medel

Ils mirs dalla caplutta da s. Gagl al Pass Lucmagn ein exponi a humiditad e sal. In’uatga da representants dalla Tgira da monuments dil cantun Grischun il settember muossa denton che la qualitad dils maletgs historics el sanctuari ei sestabilisada. Il fresco davos igl altar datescha d’entuorn 1350.

parter

La caplutta da s. Gagl denter Sogn Gions ed il mir da fermada da S. Maria sil Lucmagn ei il pli vegl sanctuari ella Val Medel. Quei stat scret el cudisch «Pleivs, baselgias e capluttas dalla Val Medel» cumparius ils onns 1980. Autur da quel ei staus il miedi Gian Bundi. La caplutta ei en possess dalla claustra da Mustér ed ei ina part digl anteriur hospezi da S. Gagl. S. Gagl consista d’ina gruppa da treis baghetgs. Sin fundament dils documents ch’ein avon maun ei la caplutta il pli vegl da quels. Ella vegn numnada l’emprema ga 1261, mo ei probablamein vegnida erigida gia igl 11avel tschentaner. Pli baul era ella enconuschenta sco sanctuari pils viagionts sul Pass Lucmagn. La davosa ga ch’ella ha cattau publicitad ei stau igl onn 2010. La primavera da gliez onn han ins constatau ch’il zenn muncava. Sco plirs auters zenns sisum la Surselva era era quel vegnius engulaus.

Giudicau la pictura murala

Avon rodund in meins ei la caplutta dedicada a s. Gagl vegnida visitada dad Andreas Egger dalla Tgira da monuments dil cantun Grischun e dil conservatur e restauratur Matthias Mutter en accumpignament d’avat Vigeli Monn e Judith Huonder sco representants dalla direcziun dalla claustra. Sco ins sa leger ell’ediziun digitala dil «Disentis» digl 1. d’october 2025 – ina publicaziun dalla claustra da Mustér – ei la pictura murala ella caplutta da s. Gagl stada il tema principal. Sin fundament da novas analisas ei vegniu constatau che la situaziun dils maletgs ei sestabilisada il davos temps. «Il mument regia negin basegn urgent d’intervegnir. Tuttina vegnin nus a persequitar vinavon il stan dils maletgs», vegn Judith Huonder citada el «Disentis».

Mantener la substanzia

Sco Judith Huonder ha detg sin damonda dalla FMR sefatschentan ils experts ussa d’in plan da manteniment: «Il mument ein neginas lavurs previdas. La finamira ei da mantener la substanzia existenta. Sin fundament dil plan duein eventualas midadas vegnir constatadas.» Las picturas ein vegnidas documentadas e restauradas avon 25 onns d’Oskar Emmenegger da Zezras. «Quei era succediu a moda professiunala. Las ruosnas da tocca curdada naven ils decennis avon eran vegnidas emplenidas e reparadas cun ina massa», di Judith Huonder. Sco ins sa leger el cudischet «Pleivs, baselgias e capluttas dalla Val Medel» ei il fresco davos igl altar il pli custeivel da quella caplutta. El representa la s. Tscheina. Quei maletg en fresco seigi vegnius creaus d’in artist dil sid entuorn 1350. «Segiramein ei quei il pli bi fresco dil temps gotic ella Val Medel», scriva igl autur. Survetschs divins vegnan buca pli celebrai ella caplutta.

«Il mument regia ­negin basegn urgent d’intervegnir.
Tuttina vegnin nus a persequitar vinavon il stan dils maletgs.»

Judith Huonder, representanta dalla direcziun dalla claustra

Humiditad e sal

El rom dall’uatga ei era la secreziun dil sal vid ils mirs dalla caplutta vegnida registrada. La humiditad dils mirs ni dil terren meinan sal alla surfatscha. Suenter che l’aua ha vapurisau, resta il sal anavos. «Silsuenter cristallisescha quei sal e resta anavos en fuorma d’ina crusta alva ni cristalla vid las preits, sil plantschiu ni vid autras parts dil baghetg», constatescha Judith Huonder. Quei disfetschi l’optica dalla caplutta, mo mender seigi igl effect higroscopic. El tili ulteriura humiditad ed engrevieschi ils mirs a liunga vesta. «Per quei motiv stuein nus tener en egl quei sal e tenor basegns schar allontanar el entras in expert», di Judith Huonder. Per proteger la caplutta d’ulteriura humiditad ein elements da lenn vegni plazzai entuorn las fatschadas. «Ils emprems onns protegevan quels il baghetg igl unviern da neiv che curdava giu dil tetg. Ussa restan ils elements leu era duront la stad», declara Judith Huonder.

El stan original

La caplutta da s. Gagl ei semantenida el stan original entochen oz. Igl onn 1584 ha avat Christian von Castelberg schau renovar ella, senza denton intervegnir fetg ella substanzia dalla construcziun. 1668 ei la caplutta vegnida sanada danovamein. Sco ins sa leger el «Disentis» muossa siu num – s. Gagl – la stretga relaziun da gliez temps dalla claustra da Mustér cull’abbazzia da S. Gagl.