«Nus stuein dar cuntinuadamein impuls»

En sesez eis ei sco dad esser en ina gronda famiglia. Cun beneventar singuls el zulèr avon l’aula eis ei stau sco da far beinvegni ad ina sentupada famigliara. Igl ei auter che las conferenzas regiunalas ch’ei deva pli baul. Nossa Conferenza Generala Surselva ei la davosa regiunala nua che collegas dall’entira Surselva han caschun da s’entupar, sebrattar, s’emprender d’enconuscher e tgirar ils contacts. La glieud vegn da Trin tochen Tujetsch. Onn vargau eis ei stau l’emprema gada che nus havein dumbrau varga 200 participontas e participonts. Uonn essan nus puspei datier a quei diember. Quei fa grond plascher, ei regia in bien clima ed ils brats tematics che nus purschin han saviu promover ils buns contacts. Il Di da romontsch dat la caschun da mirar sur gl’ur dil taglier ora e tgei che schabegia en autras vischnauncas en connex culla scola.

Mias collegas e mes collegas prendan buca mo part per sesentir bein e dar giu per la schuiala in a l’auter. Ei sa era sedar cuminonzas da lavur. Per exempel ina mussadra da Laax entaupa il Di da romontsch ina mussadra da Sedrun, ellas sediscuoran e decidan da collaborar en connex cun in scomi da material, in brat d’ideas ni formar pintgas gruppas da lavur. Aschia sedattan duront gl’onn bunas sentupadas ordeifer nossa dieta. Gest quei ei era l’idea ch’ei davos il Di da romontsch dalla CGS.

Quitaus e fastedis dat ei secapescha. Mo il di da romontsch ei buca cheu per selamentar, criticar e tugnar. Tuts dueien turnar a casa cun in bien sentiment. Fastedis fa a nus la munconza da mieds d’instrucziun romontschs. En miu rapport presidial hai jeu accentuar ch’ei schabegi zatgei en quei connex, il Cantun seigi vidlunder. Ei vegn sviluppau cuntinuadamein mieds didactics per nossas scolas romontschas. Ei va semplamein plaun ed ei vegn ediu pauc. Mia devisa ei ch’ils participonts dil di da romontsch van a casa cul maletg dil migiel ch’ei miez pleins e buca ch’el ei miez vits.

Alla scola romontscha maunca aunc adina ina tiarza ni in tschunavel dils miezs d’instrucziun necessaris. Quei ei in fatg ch’ins astga buca ignorar. Nossa Conferenza sesprova d’esser en bien contact cul Cantun. Nus havein era registrau pintgas historias da success. Per exempel cul mied d’instrucziun «Profolio» pil scalem superiur el rom orientaziun professiunala. Quel ei vegnius scaffius en in tempo nundetg. Ei ha quasi fatg «tac» ed enteifer in onn e miez havevan nus giu sin meisa quei mied. Ei ha duvrau il dretg mument, il dretg liug e gl’impuls decisiv. Quei success ei d’engraziar alla responsabla pils mieds d’instrucziun, Josy Künzler ed al schef dil departement d’educaziun, cusseglier guvernativ Jon Domenic Parolini. Quei ei stau in grondius exempel.

Nus stuein esser pertscharts ch’il departament drova nies impuls, tgei che nus duvrein e tgei mied per romontsch che duei haver prioritad. Mintgaton havein nus success cun quei, mintgaton va ei vinavon sco tochen dacheu. Il principal ei da buca capitular e schar pender il tgau. Tgei che nus dalla CGS fagein da niev, ei la plattafuorma da material didactic che scolastas e scolasts han produciu sez. En quella pagina d’internet cul num «instrucziun.ch» survegnan scolastas e scolasts sustegn supplementar cun material. Nossa Conferenza collavura dil reminent stretgamein ensemen cullas duas autras Conferenzas scolasticas romontschas, quella dil Grischun central e quella dall’Engiadina, Val Müstair e Bravuogn. En connex cul mied d’instrucziun Mediomatix inoltrein nus ina posiziun communabla politica al Cantun.

Nos interess representa da principi l’organisaziun professiunala LEGR/Magistraglia Grischun. Quella fa attent e dat peisa, denter auter alla situaziun speciala linguistica dil Grischun. Actualmein va la discussiun pertuccont ils cantuns che vulan strihar ils lungatgs naziunals sco emprem lungatg jester. Nus sperein buca che quei vegni tema el Grischun, schiglioc stuein nus exnum s’engaschar ch’il lungatg naziunal hagi prioritad. Autruisa han las scolaras ed ils scolars romontschs in grond disavantatg.

Quei variescha da regiun tier regiun. En certas eis el pli ferms, en auters pli fleivels. Perschuader ils scolars dil potenzial dil romontsch ei buca adina sempel. En vischnauncas agl ur ei gl’interess segir pli fleivels, gest sche omisdus geniturs ein da lungatg tudestg. Tuttina vala ei da sefocussar sin quei che funcziuna bein e da motivar, cun ina buna instrucziun, pil lungatg dalla regiun. Adina puspei savein nus mussar ad els con fetg ch’il romontsch ei nizzeivels per emprender engles. Il Mediomatix cuntegn per exempel ina gliesta da circa 70 adjectivs romontsch che descrivan co ina persuna ei. Da quels san ins duvrar buca meins che 50 in tier in pil plaid engles.

Gie, quei ei aschia e quei muossa gl’interess per in dils luvratoris dil Di da romontsch. Pil luvratori IA cun Mirco Manetsch eran 15 plazs a disposiziun. S’annunziadas ein denton pli ch’il dubel. Gl’interess per quella tematica ei enorm gronds ton da pedagogas e pedagogs sco da scolaras e scolars. Nus essan vidlunder d’encurir ina moda e maniera equilibrada co ir entuorn cun IA. Igl ei nies pensum da mussar sias schanzas, denton era ses cunfins.

D’ina vart san ins mussar ad el ina via da formular ina brev persunala, ni co el sa schar generar ina tala. Quella cuntegn denton formulaziuns ch’ein da curreger. Gl’affon duei emprender da veser la differenza denter ina brev generada cun chatGPT ni cun atgna formulaziun. In’autra schanza ei che scolars san generar texts, emprendan denton explicitamein da differenziar. Enten applicar IA emprendan els d’esser critics. Igl ei ina part fetg impurtonta d’intermediar ils cunfins dall’IA.