In hortulan che viva per siu iert
A Sogn Benedetg sur Sumvitg creschan tiastas da péz dalla regiun. Vitus Bass senumna il hortulan passiunau che lai crescher quellas tiastas. El cultivescha siu iert tenor la metoda naturala ch’ei aunc pli ecologica che la metoda da bio. La FMR ha visitau Vitus Bass en siu iert dadens Sogn Benedetg.
Sco tgirunz da psichiatria a Cuera ella clinica Waldhaus hagi el era luvrau sco hortulan da psichiatria. El cultivavi in iert ensemen cun ina gruppa da pazients, raquenta Vitus Bass. «Cura ch’jeu havevel gest entschiet quei uffeci seregordel jeu che nus havevan plantau astras. Quellas havevan pigliau la malsogna dalla ruina suenter treis jamnas. Jeu sun lu vegnius instruius da sprizzar treis tissis per cumbatter la ruina. Quei haiel jeu fatg e suenter treis jamnas havess jeu stui repeter la procedura. Gliez haiel jeu denton buca fatg.» Enstagl hagi el produciu ina broda cun cuas-gat. E pren mira! Las astras seigien serevegnidas e stadas bialas entochen igl atun. «Quei success ei stau mia motivaziun d’entscheiver cugl iert natural», tradescha il hortulan incarnau da Sogn Benedetg.
Dar e retscheiver
40 onns alla liunga hagien ils hortulans cumbattiu vermaneglia cun pestizids, raquenta Vitus Bass. Suenter seigi il label da bio vegnius ed oz cultiveschi la plipart lur orts tenor las reglas da bio. «Jeu haiel decidiu d’ir aunc in pass pli lunsch e da schar luvrar la natira senza neginas influenzas exteriuras.» Las plontas laschien dar las guilas e la pumera laschi dar la feglia cura ch’ei seigi il temps. E la tiara consumeschi la feglia e las guilas giun plaun. Era siu iert fetschi il medem, numnadamein turnar alla tiara quei che la tiara hagi dau naven dalla primavera entochen igl atun allas plontas, als legums ed als fretgs.
Capir e suandar
Vitus Bass che ha cumpleniu uonn siu 76avel anniversari s’occupescha dapi in miez tschentaner dalla horticultura. El ei sescolaus cun visitar cuors e scolaziuns, era tenor la metoda antroposofica. Sco giuvenot ha el frequentau il Plantahof ed empriu da pur. Silsuenter ha Vitus Bass fatg la scolaziun sco tgirunz da psichiatria, perquei che l’agricultura garanteva buc ina existenza cumpleina ad el. «Gia baul hai jeu empruau da capir co la plonta, ils pastgs ed ils feins vivan e funcziuneschan. Ed jeu haiel capiu che plontas e pastgs ein da metter sil medem livel sco animals ed ils carstgauns. Mintga creatira drova vent, sulegl, plievgia, neiv e nutriment per surviver.» Las plontas ed ils animals vivien tenor ils principis dalla scaffiziun e dall’evoluziun che descrivi co la natira seigi semidada biologicamein sur biaras generaziuns e semida vinavon. Vitus Bass di che la scaffiziun e la teoria dall’evoluziun hagien occupau el di per di en sia professiun ed en siu hobi sco hortulan.
Finamira ei in iert saun
«Mia finamira ei d‘haver in iert saun, da cultivar plontas e verduras saunas che fan bein al carstgaun. Jeu dun enzatgei alla tiara e persuenter survegn jeu anavos enzatgei.» Leutier s’audi ei era d’esser critics e per exempel sedumandar tgei plontinas che seigien adattadas per quei iert. Vitus Bass ha curclau avon paucs dis l’entira surfatscha da siu iert cun fein. El pren in fegl d’ina tiasta sut il fein ora e declara che quei toc tiasta seigi svanius entochen la primavera ch’el volvi igl iert. «Jeu drovel negin cumpost. Persuenter laschel jeu scher giun plaun tut quei che vonza dalla tiara, tut quei ch’jeu saiel buca duvrar sco nutriment.
Omagi al vierm
Sco Vitus Bass raquenta ei il vierm in dils capo nutriders da siu iert. Il vierm magli pastgs e restonzas d’iert che seigien miez marschas e mischeidi quei culla tiara. «Il tgigerlem dils viarms che sedat orda quella mischeida ei nitrogen pur e cunquei il meglier cumpost per miu iert.» Culs excrements dils viarms hagi el in cultem gratuit. Ed ils viarms che seruschnien tochen in meter giuden ella tiara preparien in funs ideal per las plontas entochen la primavera. «Perquei eis ei impurtont da curclar igl iert igl atun e da schar viver en harmonia tut quei che viva duront igl unviern.»
Raccolta da camifo
Igl iert ecologic da Vitus Bass ha ina surfatscha da 120 meters quadrats. Questa stagiun ha il hortulan raccoltau circa 120 kilos truffels, 80 kilos tiasta da péz, 50 kilos rieblas, 60 kilos tschaguolas, 12 kilos ronas e quater kilos arveglia orda siu iert. La glieud sappi strusch capir ch’ei seigi pusseivel da trer ora ton fretg ord in iert da quella grondezia, di Vitus Bass che viva dapi sia pensiun avon 12 onns a Sogn Benedetg. Cultivar ed observar siu iert e viver cun la natira sin bunamein 1300 meters sur mar vegn a restar siu hobi principal aschi ditg ch’el sa e po trafficar ora el liber.
Gust da leger dapli?