«Rinfurzer l’identited dal rumauntsch e der ün impuls pel futur»
Il prüm text litterar rumauntsch – nempe la «Chianzun dalla guerra dagl Chiastè da Müs» da Gian Travers – festagia dal 2027 sieu 500evel anniversari. Quist giubileum vain celebro da la vschinauncha da Zuoz, la Lia Rumantscha e l’Uniun Travers cun ün gö liber a Zuoz e spassagedas tematicas in tuot las regiuns idiomaticas.
La sted 2027 staro cumplettamaing suot l’insaina d’ün grand anniversari: nempe 500 ans lingua rumauntscha in scrit. Dal 1527 vaiva nempe il giurist, politiker e diplomat da Zuoz Gian Travers (guarda boxa) scrit l’ouvra «Chianzun dalla guerra dagl Chiastè da Müs» ed uscheja realiso il prüm text litterar rumauntsch insomma. Quist giubileum vain alura eir festagio in tuot il Grischun cul punct culminant d’üna festa a Zuoz. Lucian Schucan, commember da la suprastanza Uniun Travers scu eir commember dal team da proget per las festiviteds, do üna invista i’l giubileum e’l nouv töch pel gö liber «Il battibuogl», chi vain rapreschanto da sted 2027 sülla plazza da scoula a Zuoz.
FMR: El deriva svess d’üna veglia famiglia zuozingra ed abita quasi già tuotta vita lo. Ho El già üna vouta fat retscherchas, sch’El pudess forsa esser paraint cun Gian Travers?
Lucian Schucan: Activmaing retscherchas davart que nu d’heja mê fat. Ma üna colliaziun cun Gian Travers cun nossa famiglia, quella do que e quella es da vzair eir sün nossa genealogia da famiglia. Ad ho do maridaglias d’iffaunts da Gian Travers cun commembers da la famiglia Schucan. Ma a la fin nu sun eau üngün descendent u paraint direct da Gian Travers. La lingia dals Schucan/Travers, quella es nempe già lönch dispersa.
Eir scha Gian Travers nun es uossa directamaing ün antenat dad El, che significha sia persunalited per El?
Gian Travers ho influenzo fich ferm il rumauntsch, cun que ch’el d’eira il prüm chi’d ho cumanzo a scriver litterar per rumauntsch. Perque è’l per me dapü cu be üna persunalited istorica, per me es el cultura rumauntscha.
Dal 2027 vain festagio il giubileum da 500 ans giubileum lingua rumauntscha in scrit. Cu esa gnieu a l’ideja per la festa?
Quist proget ho diversas rischs. D’üna vart d’eira la strategia da la vschinauncha da Zuoz da promouver sia istorgia e cultura fich richa. Eau d’eira da quel temp respunsabel in cussagl per la cultura. Nus d’eirans da l’avis cha Zuoz hegia üna tscherta respunsabilited scu patria da Travers da metter in chamma qualchosa. Que d’eira alura eir il punct da partenza da l’uniun, premi e festival Travers l’an 2022. Quel festival es nempe eir concepieu uscheja, scu ün crescendo chi culminescha apunta alura dal 2027 illas festiviteds da Travers. Cun la Lia Rumantscha e’l Lyceum Alpinum s’ho alura auncha chatto fich buns partenaris cun simils intents.
Che capita alura düraunt la sted 2027 tuot – che po El var duos ans e mez ouravaunt già tradir?
I’l center da la festa staro il nouv gö liber «Il battibuogl», chi vain pel mumaint scrit. La figüra principela es Anna, üna duonna sainz’eted chi cumbatta sia via e sieu destin. Gian Travers vain bainschi eir avaunt, ma nun es la persuna principela. Ma nus stains auncha magari al principi dal töch e guardains uossa inua cha que ans maina. Eir la Lia Rumantscha organisescha ün viedi culturel tres tuot il chantun ed otras part da la Svizra, chi riva a la fin a Zuoz e culminescha illa festa e’l gö liber.
El nun es be part da la squedra d’organisaziun per la festa, El ho eir üna rolla illa concepziun dal gö liber scu tel. Cu esa gnieu a quista incumbenza?
Cun que ch’eau sun üna persuna da Zuoz suni gnieu dumando sch’eau pudess cusglier e purter aint l’ün u l’oter aspet istoric. Dimena, cha que’s chatta eir la vita da Gian Travers i’l töch.
Ma tar El nu’s tratta be d’ün cusglieder istoric – El ho bain eir scuviert svess l’interess per fer experimaints cun teater?
Il töch as sviluppa suot la bachetta da Gianna Olinda Cadonau. Ella es la respunsabla pel töch e que do auncha impuls dals dramaturgs Lukas Bärfuss e Selina Beghetto. A la fin fo alura auncha Ivo Bärtsch la redschia e nus essans üna squedra, inua cha minchün porta aint differents aspets e experienzas. Per me svess saron que ils prüms pass litterars.
Zieva la festa da 100 ans giubileum Lia Rumantscha, la festa da la Chanzun rumantscha, duos festival Travers pera que scu scha Zuoz s’ho etablieu düraunt ils ultims ans scu lö centrel per las festas rumauntschas. Cu vezza El que?
Zuoz as es consciaint da sia istorgia, cultura e da sia respunsabilited per quella. Cun quistas festas vulains nus promouver cha quella vegna vivida eir in avegnir. E que na scu istorgia da Zuoz, dimpersè scu cultura rumauntscha per tuot il chantun. Perque esa eir adüna il böt d’avair üna festa per tuot la Rumantschia, da la mner insembel, rinfurzer l’identited dal rumauntsch e der ün impuls pel futur.
Vo il festival e premi Travers inavaunt eir zieva il giubileum da 500 ans lingua rumauntscha in scrit – u esa alura a fin cun la concurrenza da teater rumauntsch?
Quelo vzaronsa alura quaunt svung cha l’occurrenza ho alura. Ma scha’l festival persvada inavaunt al public scu fin uossa, alura esa cler cha nus cuntinuains cun que. Ma scu prüm ans allegrains uossa per la granda festa la sted 2027.
La naschentscha da la litteratura rumauntscha
Gian Travers (1483–1562) da Zuoz d’eira politiker, landamma e giurist. El ho scrit il prüm text in rumauntsch, nempe 1527 l’ouvra «La chianzun dalla guerra dalg Chiaste da Müs». Quist text ho el creo per as güstificher düraunt sia absenza da nouv mais. Gian Travers d’eira nempe da quel temp landamma giò la Vuclina e que ho do i’ls ans 1520 guerras traunter la Vuclina e quels da Como. I’l ram d’ün armistizi d’eiran ils delegios da las Trais lias alura ieus a Milano per fer trattativas, inua ch’els nu sun però niauncha gnieus arvschieus. Turnand a chesa, es Gian Travers gnieu piglio in fermaunza ed ho gieu dad ir cun sia delegaziun per nouv mais in praschun. Per cha tuots l’inclegian, ho’l scrit que per rumauntsch. La litteratura rumauntscha d’eira cun quist’ouvra naschida. A partir dal 1534 ho Gian Travers eir realiso il prüms egens dramas biblics, chi sun gnieus rapreschantos a Zuoz. (fmr/cam)
Gust da leger dapli?