Viafier

«Nos chantun resta darcheu üna jada culs mans vöds»

La società da promoziun Pro Crusch da viafier alpina Terra Raetica ha al principi da quist’eivna critichà fermamaing in üna comunicaziun da medias l’uschedit Rapport Weidmann. Quel avantagescha gronds progets da viafier i’l rest da la Svizra intant cha’l Grischun resta ils prossems ons – pigliond oura ün pitschen proget da 27 milliuns francs i’l Puschlav – darcheu culs mans vöds.

parter

Il Rapport Weidmann, chi priorisescha ils fabricats da trafic ils plü importants pel futur da la Svizra, ha pisserà per cheus cotschens pro la società da promoziun Pro Crusch da viafier alpina Terra Raetica. Quella società s’ingascha per üna colliaziun da tren dal Grischun in direcziun dal Tirol dal Nord e’l Tirol dal Süd. Ella voul uschea rinforzar il trafic da viafier sur cunfin sco eir s-chaffir ün’axa da tren transalpina Basilea – Turich – Grischun – Bulsan/Puntina.

Il Rapport Weidmann es gnü fat per incumbenza dal cusglier federal Albert Rösti ed es gnü elavurà dal professer da la ETH Turich Ulrich Weidmann. Totalmaing sun gnüts evaluats 260 progets in tuot il pajais. Pel Grischun es gnü classifichà sco urgiaint unicamaing il proget per la staziun da cruschar Li Foppa da la lingia da Bernina da la Viafier retica. Il president da la società da promoziun Pro Crusch da viafier alpina Terra Raetica, Dario Giovanoli da Scuol, ha in üna intervista cun la FMR classifichà quist rapport ed ha declerà che consequenzas cha quel ha pel Grischun.

FMR: Fingià plü lönch nun ha la FMR plü rapportà davart Lur ingaschamaint pella crusch da viafier alpina Terra Raetica. Che esa dimena capità dürant l’ultim temp – ed haja dat nouv schlantsch in quista chosa?

Dario Giovanoli: L’ultim temp esa stat plütost quiet, siond cha nus vain impustüt spettà giò ils resultats dal Rapport Weidmann. Nus speraivan chi gnia oura alch eir a nossa favur, quai chi nun es displaschaivelmaing però brich stat cas. Per quist motiv vaina uossa da gnir activs per integrar amo correcturas vi da las conclusiuns da quist rapport.

Il rapport Weidmann es gnü fat per incumbenza dad Albert Rösti. Il cusglier federal vaiva in settember 2023 perfin visità il ­Cumün da Scuol ed El sco president da la società til vaiva preschantà ils plans da la crusch da viafier alpina. Gronda impreschiun nu varà però quist proget fat sün ­Albert Rösti. O co vezza El quai?

Pro progets da trafic da quistas dimensiuns s’haja simplamaing blers interess e mincha regiun improuva da’s vender il plü bain pussibel. E forsa precis per quist motiv esa eir gnü laschà far quist’analisa, nempe per dar giò la respunsabiltà ad ün perit extern. Ma tenor nus nun es quist rapport rapreschantativ e nu resguarda neir ils interess superiurs da nos pajais. Sco adüna vegnan nempe be resguardats ils interess da la Bassa, voul dir i vegnan priorisats megldramaints da colliaziuns fingià existentas ed ingrondimaints da staziuns chi funcziunan fingià fich bain, e quai per milliardas da francs. Ed al medem temp va nos chantun cun ün’infrastructura relativmaing modesta darcheu oura vöd – pigliond oura üna pitschna investiziun per ün proget da la lingia dal Bernina cun cuosts da 27 milliuns francs. Per il rest gnina simplamaing ignorats.

Uschea cha quist stüdi nun ha tenor El ­propcha üna gronda forza expressiva?

L’analisa d’eira limitada sün ün nomer da progets, ils quals d’eiran fingià cuntschaints a la Confederaziun. I’s tratta dimena da passa 260 progets evaluats dürant ün temp fich cuort da quatter mais e cun ün büdschet modest da 160 000 francs. Suot talas cundiziuns nun esa tenor nus pussibel da far ün’analisa seriusa chi resguarda tuot ils bsögns da nos pajais. 

Uschea cha las nouvas dal Rapport Weidmann sun stattas ün schoc per Els sco società da promoziun?

Hai, quai as das-cha propcha dir. A mai para chi sajan adüna ils medems chi profitan. Schi’s conguala cun ulteriurs chantuns da muntogna – sco per exaimpel Berna e Vallais – schi sun quels gnüts davent bainquant meglder cun resguardar lur proget d’üna colliaziun da viafier suot il Grimsel. Il chantun Grischun ha sco adüna trat la cuorta, quai chi’m para fich problematic. Quels chi han fingià üna gronda infrastructura, survegnan daplü, ed ils oters inguotta. Ma forsa ha il Vallais simplamaing üna megldra lobi giò Berna. Implü ha il Vallais fingià ses colliaziuns da viafier chi mainan i’l Vallais ed inoura. Cul tunnel dal Grimsel gniss pro amo üna settavla, intant cha nus vain be trais. I füss eir i’l interess naziunal cha’l trafic da viafier illa Svizra Orientala nu gnia a la cuorta e chi detta in futur ün’axa intercunfinara chi traversa las Alps dal nord in direcziun südost.

Chi stuvess uossa tenor El gnir activ in quista chosa per promouver cha’l Grischun survegna eir sustegn per progets da trafic plü gronds?

In prüma lingia vess da far quai la regenza grischuna. Tenor mai stuvess ella dvantar plü activa, batter porta giò Berna e signalisar cha nus sco Grischun füssan uossa eir üna vouta landervia cun ün proget da viafier plü grond. Ma eir noss rapreschantants naziunals a Berna as vessan da dostar plü ferm per noss interess. Tanter oter ans ha il cusglier naziunal Jon Pult fingià comunichà seis sustegn e ch’el as vöglia ingaschar per nossa chosa.

Ma nu vess la Svizra Orientala – ed ­impustüt il chantun Grischun – fingià ­daspö ils ons 1860/70 insè dabun üna ­colliaziun tras las Alps, chi’d es gnüda ­impromissa in occasiun da l’uschè dit «Ostalpenbahnversprechen»?

Hai, quai es uschea e sco chi’s vezza vi da quist exaimpel spetta il Grischun fingià daspö passa 150 ons a quist’impromischiun. Quella d’eira gnüda fatta da quella jada, cur chi’d es gnü decis da realisar las colliaziuns da viafier dal Gotthard e dal Lötschberg. E vi da quist exaimpel as vezza eir cha’l chantun Grischun es dürant quists passa 150 ons per gronda part na gnü resguardà in connex cun progets da viafier plü gronds. Id es dimena temp cha’l Grischun gnia finalmaing landervia. Sün quist’impromischiun vaina uossa simplamaing d’insister e nu das-chain dar loc.

Lur pretaisa principala sco società es cha l’axa da las Alps Basilea – Turich – Bulsan stopcha gnir integrada illa planisaziun dal trafic naziunal sco eir illa consultaziun 2026. Che voul quai dir e che füssan lura ils prossems pass pel proget?

Uossa cumainza lura la procedura da consultaziun e dürant quella ston ils chantuns e tuot ils interessats inoltrar lur posiziuns a reguard ils resultats da quist rapport. Dimena es uossa rivà il mumaint cha nossa Regenza sto gnir activa cun insister sün quist proget. La Svizra ha fingià uossa duos grondas transversalas da viafier chi traversan la Svizra dal nord al süd, voul dir la colliaziun dal Lötschberg/Simplon e quella dal ­Gottard. Quai chi manca però amo adüna es ün’axa da viafier chi traversa la Svizra dal Nord in direcziun da l’Italia orientala e’l Tirol. Intant vaina amo la schanza da pudair schmachar aint quist proget i’l plan da svilup strategic da la Confederaziun, l’uschedit STEP 2045. Scha quai nun ans grataja però uossa, schi as sposta tuot darcheu inavo per desch ons, cur cha la situaziun vain darcheu evaluada da nouv.