L’eldorado schmancho da saglir schanza
Avaunt 100 ans ho il Club da skiunzs da Zuoz lascho fabricher üna schanza da saglir culs skis i’l god d’Arpiglia. Da quella s’haun mantgnidas fin hoz restaunzas, scu la fundamainta in mür sech. Eir üna seguonda schanza cul nom Landinas d’eira a Zuoz il lö da cumbat pel pü lung sagl. E tar quists exaimpels as trattaiva que da da duos da bgeras schanzas chi sun gnidas fabrichedas in Engiadin’Ota aunz ils Gös Olimpics dal 1928.
La schanzas da saglir da San Murezzan saron auncha in memüergia a l’üna u l’otra lectura. In vicinanza dal Lej Marsch ed immez i’l god as rechattaivan duos pü pitschnas ed üna pü granda schanza da saglir. La granda d’eira gnida fabricheda in vista als Gös olimpics 1928 ed ho eir servieu dal 1948 scu lö da cumbat in occasiun da la concurrenza da sport la pü cuntschainta dal muond.
La schanza d’Olimpia es auncha steda in funcziun fin dal 2006 e d’eira minch’an üna attracziun als 26 december in occasiun da l’occurrenza dal «Weihnachtsspringen». Ma in Engiadin’Ota nu daiva que be quistas schanzas cuntschaintas a San Murezzan, dimpersè püs cumüns vaivan implaunts per saglir culs skis (guarda boxa). Uscheja vaiva que traunter oter a Zuoz duos schanzas da saglir, chi sun però già lönch darcho svanidas ed eir idas ün pô in schmanchaunza.
Fabricheda avaunt 100 ans
La prüma da las schanzas a Zuoz es gnida fabricheda precis avaunt 100 ans. Bger nun es cuntschaint davart da quella, ün artichel istoric dals 26 november 1925, chi d’eira cumparieu illa Engadiner Post, maina però ün pô glüsch in quist chapitel da l’istorgia da sport d’inviern da Zuoz.
In l’artichel vain nempe comunicho cha quista uschè numneda «Schanza d’Arpiglia» saja gnida fabricheda a fin e stetta a disposiziun scu nouva attracziun sportiva. La schanza as rechattaiva vi d’üna costa stipa i’l god d’Arpiglia ed uscheja vis-à-vis da la vschinauncha. La schanza es gnida fabricheda per incumbenza dal Club da skiunzs Zuoz e l’implaunt d’eira gnieu planiso dal directur da cura cuntschaint Walty da Puntraschigna. «Mieu bap quintaiva ch’el saja eir auncha saglieu sün quella schanza, ma bger nun es insè pü cuntschaint da quel implaunt. Eau pens cha la schanza d’Arpiglia saro steda auncha in funcziun fin al cumanzamaint da la Seguonda Guerra mundiela», declera Marco Zender (83) da Zuoz. Scu perdütta dal temp ho el auncha pudieu quinter a la FMR qualche chapitels da l’istorgia da las schanzas da saglir schmanchedas.
Prubabelmaing tecnica antiqueda
L’artichel istoric maina auncha ün pô dapü glüsch i’l s-chür davart la schanza d’Arpiglia: Ils skiunzs pudaivan partir d’ün traget da sagl na limito e cun üna largezza da 50 m. Il muot da saglir d’eira 5 m larg, 1,8 m ot e fabricho scu mür sech. L’implaunt vaiva eir üna tribüna pels spectatuors ed üna tribüna pels arbiters. Il mür sech es auncha hoz visibel ed in vicinanza da quel vain a partir da la prümavaira chi vain installeda üna tevla commemorativa da la vschinauncha da Zuoz.
«Eau m’algord auncha vi da la schanza, ma la d’eira già magari creschida aint da quel temp. Listess vainsa üna vouta scu mats pruvo da fer lo ün pêr sagls – nus vainsa però fabricho nossa egna schanza da naiv daspera, ma que nu giaiva bain lo», s’algorda Marco Zender.
Perche cha la schanza d’Arpiglia nun es pü gnida druveda, nun es dal tuot cuntschaint. Tschertüns a Zuoz quintan ch’ella saja gnida piglieda our d’funcziun causa ün tragic accidaint mortel. Tenor Marco Zender saja la schanza gnida piglieda our d’funcziun, perque cha la tecnica d’eira alura già magari antiqueda e perque s’ho que decis da fabricher üna seguonda schanza.
Landinas, la seguonda schanza
Quist seguond implaunt da saglir culs skis as rechattaiva eir vis-à-vis la vschinauncha e pochs tschient meters dasper la schanza d’Arpiglia. Quista schanza d’eira gnida numneda Landinas e tenor Marco Zender es quella gnida fabricheda dal 1945. «Al cumanzamaint fabrichaivan auncha ils mats e giuvens da Zuoz minch’an la schanza be cu naiv. Pü tard alura d’heja cun ün pêr cumpagns miss ad ir üna construcziun da lain per saglir cun qualche tols ed assas», declera Marco Zender.
Scu ch’el quinta es el suvenz saglieu sün quella schanza e tenor el saja il pü lung sagl sto 38 m. Quel record d’eira gnieu miss sü dal 1953 in occasiun da las mastraunzas grischunas a Zuoz d’ün Roland Bläsi. «A la fin d’eirans be auncha in duos chi giaivans a saglir lo sülla schanza Landinas. Fin in circa l’eted ch’eau sun gnieu our da scoula – dimena i’ls ans 1956/57 – saglivans lo. Ma zieva nu vaivans pü temp causa il giarsunedi e la schanza es gnida deda sü», declera Marco Zender. Cun quists ultims sagls avaunt passa 70 ans es alura eir termineda l’istorgia da las schanzas da saglir culs skis a Zuoz.
Schanzas da Malögia fin Zuoz
Ün sguard sülla pagina d’internet www.skisprungschanzen.com – chi’d ho archivo passa 5000 schanzas da saglir sün tuot il muond – muossa cha que daiva diversas schanzas da saglir culs skis in Engiadin’Ota. Quellas sun gnidas fabrichedas i’ls ans aunz ils Gös Olimpics 1928 e que sun creschidas bod scu funschs our dal fuonz. Ün hype per ün sport chi’d es bod congualabel culs pumptracks d’hozindi.
La prüma granda schanza a San Murezzan es gnida inaugureda l’an 1905 i’l god da Suvretta cul nom «Schanza dal Güglia». Sün quella d’eira que pussibel da fer sagls fin 40 m. Poch pü tard as chatta quist sport d’inviern eir a Puntraschigna, inua cha que daiva in tuot tschinch schanzas. Las prümas sun gnidas fabrichedas l’an 1905 i’l territori Languard sur la vschinauncha, nempe la «Schanza da Clüx» e la «Schanza Piccoli». Eir illa Val Roseg as rechattaivan duos schanzas pü grandas, chi sun gnidas realisedas i’ls ans 1912 e 1925. D’üna ulteriura schanza cul nom «Rusellas» es poch documento. L’Hotel Maloja Palace vaiva eir lascho fabricher intuorn il 1920 üna granda schanza scu attracziun e spüerta pels giasts. Sün quella d’eira que pussibel da fer sagls fin ad 80 m. (fmr/cam)
Gust da leger dapli?