In tschercha dal pair i’l chaschöl da Müstair
La Chascharia Val Müstair vain adüna darcheu premiada a concurrenzas da chaschöl. Uschea eir be güst d’incuort in november da l’on passà, cur cha’l chaschöl jauer «Tea Fondada» ha fat la seguonda plazza pro’ls World Cheese Awards. Quai ha sdruaglià il buonder pro la FMR, chi’d ha pudü far üna visita a la chascharia premiada.
«E scha tü mettast aint in lat da chavra ün pair, pudess quai dar chaschöl da Müstair» – chanta il musicist Curdin Nicolay in sia chanzun «Lat da chavra». Ed a Müstair vain eir prodotta üna pitschna quantità da chaschöl chavra, però la gronda part dals chaschöls da la Chascharia Val Müstair es our da lat vacha.
Però in ingün da lur prodots nun esa da chattar ün pair. O meglder dit forsa na amo uossa: «Nus fain adüna darcheu experimaints per nouvs prodots. Tschertüns – sco il chaschöl cun cafè – nun han funcziunà. Oters cun p.ex. vin sun percunter stats ün success », disch Janic Fasser (28), il mainagestiun da la Chascharia Val Müstair.
Adüna darcheu sül podest
Cha quists experimaints e la tschercha da nouvs gusts s’han fat valair, quai demuossa fingià, schi’s piglia la s-chala da l’entrada da la Chascharia Müstair in direcziun dal prüm plan. Là pendan nempe ils numerus certificats e premis cha la chascharia jaura ha guadagnà dürant ils ultims ons. «Nus pigliain regularmaing part ad exposiziuns ed a concurrenzas svizras sco eir mundialas – insè a tuot quellas cul plü grond prestisch. E nus eschan eir adüna darcheu süllas prümas plazzas», disch Janic Fasser.
Sül podest es la Chascharia Val Müstair eir be d’incuort darcheu statta e quai pro’ls World Cheese Awards, chi han lö mincha duos ons e premieschan ils meglders chaschöls sül muond. Uschea nun es «Tea Fondada» intant be il nom d’ün lai zoppà ed ün dals plü ots pizs da la Val Müstair. Tenor ils World Cheese Awards es il «Tea Fondada» nempe eir ün dals pizs culinarics ils plü ots dal muond da chaschöl. Il chaschöl jauer cul listess nom sco il piz e’l lai ha nempe fat la seguonda plazza sco meglder chaschöl dal muond, e quai cun üna concurrenza da bundant 5000 chaschöls da 47 pajais.
120 tonnas chaschöl l’on
Per cha’ls chaschöls premiats pon però insomma gnir prodots inavant, rivan dürant ses dis l’eivna il lat da 13 paurs da Tschierv fin Müstair illa chascharia. Quella es gnüda fabrichada l’on 2018 güst dadour Müstair, a la sortida dal cumün in direcziun da Sta. Maria. «Quel stabilimaint modern ha rimplazzà la veglia chascharia i’l minz da Müstair, chi’d es gnüda missa ad ir i’ls ons 1980 e quai faiva nair dabsögn. Avant vaiva mincha cumün si’aigna chascharia», declera Janic Fasser.
Uschea vegnan al nouv lö prodottas minch’on var 120 tonnas chaschöl. Intant cha la producziun annuala i’ls ons 1950 d’eira var be ün deschavel da quella d’hozindi, s’haja avant var 30 ons prodot amo var ün terz daplü: «I’ls ons 1990 ha la chascharia gnü üna producziun da var 180 tonnas chaschöl. Eir uossa pudessna prodüer daplü, ma nus pudain be elavurar quel lat chi’ns sta a disposiziun», uschea Janic Fasser.
Stagiun ota dad uossa fin mai
A reguard tuot l’on stà però a partir dad uossa fin la mità da mai – cur cha’l muvel va planet sün alp – il plü bler lat a disposiziun ed uschea ha la chascharia in quists var tschinch mais la plü gronda lavur da l’on. Pel mumaint rivan var 4000 liters lat mincha di a Müstair, ingio cha’ls quatter signuns e’ls duos giarsuns til elavuran da la bunura las 5.00 fin mezdi. Ed els nu prodüan be il chaschöl da muntogna grischun, sül qual la chascharia Val Müstair s’ha specialisada.
Janic Fasser e sia squadra han intant eir cumanzà a metter il focus sün ün sortimaint plü vast. Uschea spordscha la chascharia jaura tschinch sorts da raclet e duos fondüs. Ma eir chaschöls loms simils al Camembert e chaschöls dürs simils al Grana Padano. E dals chaschöls bandunan intant passa 80 % la Val Müstair, per part eir pro grossists sco Coop, Migros ed Aldi e quai eir grazcha als divers premis. «Cun las butias e la gastronomia indigena in val vain nus insè fingià ragiunt ils cunfins dal marchà, ma dadour la Val Müstair esa amo grond potenzial e là vulaina natüralmaing crescher inavant», disch Janic Fasser.
Uschea cha’l pair nun es a la fin l’ingrediaint secret pel chaschöl da Müstair. Eir quel es a la fin be elavurà da solit lat. Ma a reguard ils premis da la Chascharia Val Müstair ston las vachas e chavras jauras listess prodüer ün liquid special.
Gust da leger dapli?