Ingüna radschun da’s far pissers – e listess as prepara la Val Müstair pella crisa

Christian Gartmann ha miss in cler güsta da prüma: «Na, i nun es da’s far pissers, schi’s viva in Val Müstair – in mincha cas na daplü pissers co quai chi’d es normal per glieud chi viva in üna regiun alpina.» Cun quels pleds ha il «incumbensà per il dialog da ris-ch» güsta tut blera tensiun da la sairada.

Alch serius o ün’infuormaziun generala?

A l’infuormaziun da gövgia passada illa sala polivalenta a Sta.Maria vaiva nempe invidà il Cumün da Val Müstair in möd ün pa misterius: «La populaziun vegn infuormada sur da privels da la natüra cha l’analisa da privels ha identifichà, las consequenzas d’eventualas escalaziuns e las masüras previssas.» – Giaiva dimena per alch plü serius o plütost per üna infuormaziun generala in vista ad incidaints pussibels? Il dispositiv da l’infuormaziun ha in mincha cas miss in vista alch plü serius, bod in stil d’ün cas gravant sco a Brinzauls: ün’infuormaziun cun blers perits (eir dal Chantun), cun ün livestream, cun infuormaziuns in lingua tudais-cha (per cha tuot inclegia), cun üna preschantaziun da var 50 folias, cun microfons e cameras in sala e cun dumondas chi’s pudaiva far via e-mail. E natüralmaing d’eira immez aint amo il comunicatur da crisa Christian Gartmann chi ha dat, in möd calm e factic, il pled a tuots.

Ma apunta, ils prüms pleds da Christian Gartmann han fingià dat da badair: I nun es dramatic in val! Ed i nu dà insè ün privel concret o nouv chi füss da comunichar a Jauras e Jauers. Ma las autoritats as vöglian preparar per il cas dals cas. E quai laivan ils gremis cumünals – cun a la testa la presidenta Gabriela Binkert-Becchetti – far in quist cas cun ün «dialog da ris-ch» avert culla populaziun.

Privels globals eir a Fuldera

Güsta trais perits sün divers livels han dat sclerimaint co cha las autoritats han analisà ed analiseschan permanentamaing ils plü differents privels in Val Müstair. Pascal Porchet, il manader da l’Uffizi da militar e protecziun civila, ha fat l’arch grond, cumanzond pro’ls mega-privels globals chi’s pudessan far valair fin a Fuldera. A man da plüssas graficas ha’l muossà quants differents privels chi dà insomma e co cha las autoritats federalas e chantunalas valüteschan quels. El ha nomnà explicitamaing eir privels chi paran a prüma vista pac evidaints pella Val Müstair, sco p.ex. uondas da migraziun o spezchas invasivas da bes-chas e plantas. Impustüt ha Pascal Porchet eir rendü attent a trais differentas categorias da privels pussibels – nempe dad üna vart a quels da la natüra, ma lura eir a quels tecnis (p.ex. mancanza d’energia, interrupziun da la communicaziun) o lura a quels da la società (p.ex. pandemia, disgrazcha pro ün’occurrenza publica). 

Boudas, lavinas, auazuns o incendis

Amo plü regiunalas sun stattas in gövgia saira lura las explicaziuns da Martin Roffler, indschegner da fabrica da Grüsch. Quel ha dat ün’invista illa lavur da l’analisa da privels concreta in Val Müstair, la quala es gnüda fatta ils ultims mais in collavuraziun cun plüssas persunas ed instituziuns chantunalas e cumünalas. El svess ha manà la gruppa da lavur chi ha analisà tuot.

In üna grafica ha Martin Roffler p.ex. muossà chi nun existan illa val al cunfin talian insè privels da gronda dimensiun o chi capitan suvent. Sco plü mals cas pussibels sun gnüts identifichats ill’analisa boudas, lavinas, auazuns o incendis. Per minchün da quels privels plü concrets ha la gruppa da lavur lura ramassà ils fats importants, impustüt per eruir che chi füss amo dad organisar e preparar per il cas serius, p.ex. pro üna lavina in territori abità.

Ingüna protecziun da 100 %

Amo plü concret e local es lura gnü Jörg Clavadetscher, il manader da l’uffizi forestal dal Cumün da Val Müstair. El ha muossà exaimpels concrets in val, ingio chi dà adüna darcheu incidaints o ingio chi s’ha fat lavurs preventivas dürant ils ultims ons. Uschè ha el muossà p.ex. la bouda tanter Valchava e Sta. Maria, crappuns chi sun gnüts aval sper territori abità, lavinas plü pitschnas o eir incendis da god i’l passà. Tuot ils ris-chs ha el eir localisà a man da cartas da privels chi sun accessiblas online sün portals chantunals. Ma sco tuot ils oters referents ha eir Jörg Clavadetscher rendü attent: «In territoris alpins sco la Val Müstair daja adüna ün rest da privel e ris-chs. Üna protecziun da 100% nu daja.» 

Installar ün stab directiv

Sco ultima referenta ha amo Gabriella Binkert Becchetti, la presidenta cumünala, infuormà co cha’l Cumün da Val Müstair as prepara a livel organisatoric ed administrativ sün incidaints plü gronds. Il minz da tuot l’exercizi es chi vain creà ün stab directiv («Gemeindeführungsstab») chi coordinescha, reagischa e decida in cas da bsögn, per exaimpel pro ün incendi plü grond. La presidenta cumünala ha preschantà las posiziuns e las persunas-clav in quel stab, ha però intunà chi’s less intretschar tuot la populaziun ed uschè bleras organisaziuns sco pussibel (pumpiers, pulizia, ospidal). La presidenta cumünala ha appellà la populaziun da collavurar e dad annunzchar cas insolits o observaziuns particularas.

In connex cun pissers chi’d ha dat, eir in vista a l’annunzcha da la saira d’infuormaziun, ha eir Gabriella Binkert Becchetti intunà amo üna jada davo bod duos uras graficas ed organigrams: «Na, i nun es da’s far pissers in Val Müstair. Ma nus ans stuvain preparar fich bain per evitar cha nus füssan bloccats in ün cas serius. In tals mumaints stuvain nus reagir bain e svelt.»

Offensiva comunicativa per il cas serius

Facit da l’infuormaziun da gövgia saira a Sta.Maria: Il Cumün da Val Müstair ha infuormà in möd avert e transparent chenünas lavurs ch’el ha fat per prevgnir e per reagir in cas dad incidaints plü gronds, e chenünas lavurs ch’el ha amo da far. Las autoritats han eir declerà co ch’ellas han – insembel cun las instituziuns chantunalas – identifichà e classifichà singuls privels e co ch’ellas han uossa sistematisà la prevenziun ed organisà il dispositiv da crisa. Quai fa tuot sen. Cha’l dispositiv comunicativ es uossa güsta stat in üna dimensiun sco a Brinzauls, quai as poja metter in dumonda. Ma forsa es güsta eir quai stat part da tuot l’exercizi, nempe da trenar üna tala offensiva comunicativa per il cas propi serius.