Il dilemma da Brinzauls – ir u restar

Ils 22 da settember 2025 han Fraziska e René Bötschi tramess ina brev a las autoritads communalas. Igl è stà l’annunzia per ina translocaziun preventiva da Brinzauls. «La damaun era jau in pau trista, mo igl è alura stà sco da trametter ina carta d’anniversari», ha Franziska Bötschi ditg envers l’agentura Keystone-SDA en sia abitaziun temporara a Tinizong. Là vivan ella e ses um, omadus gia pensiunads, dapi mez matg 2025. E là han els dus prendì la decisiun: «Ditg avain nus discutà da quai. Ed anc adina resent jau ina tscherta paisa sin mes cor, ma uss èsi decidì.»

I saja stà in lung process da sa decider da bandunar il vitg, nua ch’ella è naschida e creschida si, uschia la dunna da 72 onns: «Noss emprim patratg è stà: Nus na giain betg, pertge che nossa chasa n’aveva nagins donns.» Franziska e René Bötschi avevan bajegià quella l’onn 1994. Alura viveva il pèr anc a Kloten. Lur visiun era dentant da passentar lur pensiun ruassaivlamain en la chasa che sa chatta il pli manaivel da la bova che smanatscha Brinzauls: «Cunquai che nus na savain betg, tge che spetga en l’avegnir, avain nus decidì da bandunar nossa chasa.»

«Il mument sbaglià da bandunar Brinzauls»

Entant sa mova la bova vinavant, ma pli plaun ch’anc ils ultims mais. Tenor in bulletin da la vischnanca Albula/Alvra da mez settember ruschna il vitg cun ina spertadad da 40 fin 60 centimeters per onn. Il november 2024, cura ch’ils radund 80 abitants ed abitantas han bandunà Brinzauls per la segunda giada, sa muveva la plaunca anc cun ina spertadad da 2,3 meters per onn vers la val.

Quest svilup è d’attribuir a la gallaria da drenascha ch’è en construcziun e che deviescha l’aua or dal funs. Las lavurs vi da quella gallaria han cumenzà avant prest in onn ed èn oramai finidas per 45 %. «Dapi l’entschatta da la construcziun da la gallaria da drenascha èsi stà cler per nus che quel po esser il salvament per Brinzauls», ha il pur Georgin Bonifazi ditg envers la SDA. El ha pudì observar l’effect dal tunnel cun agens egls: Las chavas e rusnas chaschunadas da la bova sin ses prads n’èn betg pli s’engrondidas dapi che las lavurs han cumenzà.

«Il success da la gallaria è evident. Perquai è stà ils 30 da settember il mument sbaglià per prender la decisiun, sch’ins vul restar u bandunar definitivamain la patria», uschia Georgin Bonifazi. Ier, ils 30 da settember è numnadamain spirà il termin da s’annunziar per la translocaziun preventiva. Georgin, sia dunna e lur quatter uffants èn damai sa decidids da betg trametter lur annunzia.

Fin avant paucs mais eran els dentant dad in’autra opiniun. «Fin la stad avain nus ponderà seriusamain da bandunar Brinzauls», ha Georgin Bonifazi explitgà. «Ma la tschertga d’in nov lieu per noss manaschi agricul è stada stentusa e senza success. En noss cas na vai betg mo per tschertgar in nov dachasa, mabain era per segirar nossa basa da viver», uschia il pur vinavant. Dapi che las autoritads avevan publitgà las pli novas datas davart il moviment da lur funs, n’ha la famiglia betg pli tschertgà alternativas – ed era levgiada.

Destruir quai che la natira ha schanegià

Schegea che Franziska Bötschi e Georgin Bonifazi han tschernì differentas vias, èn els tuttina d’accord en in punct: Omadus èn cunter la demoliziun da chasas en connex cun la translocaziun preventiva. «Sche nus restassan e tut las chasas da noss vischins vegnissan spazzadas, n’avessan nus naginas chasas pli enturn ed enturn. Fiss quai ina bella vita?», ha Franziska Bötschi dumandà. Il di cura che sia chasa vegn spazzada, vegnia ella ad ir davent per pudair sa distanziar.

Ed era per Georgin Bonifazi na fai nagin senn da spazzar chasas: «Quai che la natira ha schanegià, quai destruin nus ussa sezs. Quai n’è insumma betg chapibel.» Igl è però la premissa per survegnir subvenziuns da Cuira e Berna per la translocaziun.

Il center dal vitg da Brinzauls orientà vers la Val d’Alvra fa dentant part dals lieus protegids cun muntada surregiunala. La Tgira da monuments chantunala vegn anc ad evaluar, tgenins edifizis che duain vegnir schanegiads dals bulldozers.

Il futur tranter novas paraids

Ils 30 da settember 2025 vegn pia ad esser stà in mument decisiv per Brinzauls e ses abitants e sias abitantas. Co vai vinavant? – Franziska e René Bötschi restan per il mument en lur abitaziun a Tinizong. «Nus na vulain betg construir ina nova chasa. Jau ma sent bain qua, la glieud è curtaschaivla e cura ch’jau vi entupar insatgi da Brinzauls, telefon jau simplamain», uschia la dunna pensiunada. Definitivamain n’han ils Bötschis dentant betg bandunà Brinzauls. Las soras da Franziska vulan tegnair la chasa bandunada. E Franziska sezza spera da pudair turnar insacura.

Per quellas e quels che restan è l’avegnir entant intschert, uschia Georgin Bonifazi: «Quant ditg che l’evacuaziun cuzza anc, na savain nus betg. Sche nus na pudain betg turnar enfin l’enviern, stuain nus puspè purtar noss animals e nossas provisiuns a Landquart, nua che nus vivain actualmain en in’abitaziun affittada.» I saja intschert, sch’els survegnian per quests custs supplementars sustegn finanzial. Ed insumma sa chattia l’entir manaschi en ina situaziun intscherta. Ma anc ussa hajan els speranza da pudair turnar a chasa, uschia Georgin Bonifazi: «Nus na vegnin mai a chattar ina ­meglra patria che Brinzauls.»