«Mussainsa culur e cha nus savains rumauntsch»
Piglier vacanzas pel rumauntsch
Per la sesevla vouta ho lö a Segl daspö lündeschdi l’Eivna da lingua e cultura organiseda da la Fundaziun de Planta Samedan. Daspö la prüma ediziun bivgnainta quist’eivna bgeras vistas cuntschaintas scu eir adüna darcho a nouvs partecipants e partecipantas. Quist an faun eir diversas persunas pü giuvnas part dals cuors, chi’d haun aposta piglio vacanzas per ir ad imprender puter a Segl.
Scha’ls larschs dvaintan plaunet mellans e’l tschêl engiadinais adüna pü blov s-chür nu sto be davaunt porta il grand spectacul da las culuors d’utuon, dimpersè eir l’Eivna da lingua e cultura a Segl. Quella vain daspö il 2020 spüerta düraunt l’october da la Fundaziun de Planta Samedan e s’ho – sper las Eivnas da lingua e cultura a Samedan da sted – pudieu etablir bain. «I’l prüm an vainsa cumanzo immez la pandemia e que ans vaiva chaschuno diversas sfidas. Ma il punct da partenza ans es gratagio bain e nus vains daspö lo pudieu bivgnanter adüna a var 45 persunas cò a Segl – uscheja eir quist an», disch Martina Shuler-Fluor, la mnedra da la Chesa Planta Samedan ed organisatura da las Eivnas da lingua e cultura. Ella agiundscha, ch’ella hegia dal 2020 cumanzo cun tschinch classas da principiants a Segl. Da quels hegian bgers adüna darcho chatto lur via inavous per l’Eivna da lingua e cultura in october – ün fat chi cuntainta fermamaing l’organisatura.
Dapü partecipants giuvens
Uscheja spordscha Martina Shuler-Fluor quist an eir tschinch classas, nempe duos da principiants, üna d’avanzos, üna classa da repetiziun ed ün cuors da conversaziun. «Che cha do quist an in ögl es cha nus vains dapü homens ed impustüt dapü glieud pü giuvna, chi’d es auncha plainamaing illa vita da professiun, dimena da las annedas 1980 e 1990. Que am fo grand plaschair, siand ch’els haun stuvieu piglier aposta vacanzas per gnir ad imprender rumauntsch», disch l’organisatura.In l’artichel suotvart ho la FMR eir dumando a trais da quellas persunas davart lur motivs per piglier liber e passanter quist dis a Segl s’occupand dal rumauntsch.
Tenor Martina Shuler-Fluor as tratta que – in conguel cun Samedan – tar Segl d’üna vschinauncha chi’s transmüda in lö pü rumauntsch düraunt l’Eivna da lingua e cultura. Ils motivs vezza l’organisatura i’l fat cha’ls partecipants piglian allogi i’ls divers hotels da Segl, chi faun ün predsch speciel per l’Eivna da lingua e cultura e promouvan tres que eir fich bain quist arrandschamaint. Uscheja as rechatta düraunt ils tschinch dis dal cuors la magiurited dals partecipants in ün lö e que do eir dapü s-chambi traunter dad els dadour la staunza da scoula.
Cun me poust discuorrer puter
Ma ils scolars nun haun per Martina Shuler-Fluor aunch’adüna na avuonda occasiuns da discuorrer puter e gnir in contact cun glieud rumauntscha. Perque ho ella lascho realiser ün tacharöl, il quêl vain quist’eivna per la prüma vouta scumpartieu a Segl. «Quel tacharöl es penso per tuot la glieud chi discuorra ed imprenda rumauntsch e dess signaliser da tuottas duos varts: ‹Cun me poust discuorrer puter›. Sper dittas e butias as paun quel eir tacher persunas privatas sül handy u il laptop. Dimena mussainsa culur e cha nus savains rumauntsch», declera Martina Shuler-Fluor. Ella agiundscha cha la cumischiun da cultura da la vschinauncha da Puntraschigna hegia avaunt divers ans già üna vouta prodüt ün simil tacharöl, chi’d eira fich bel, ma chi nun es pü in circulaziun. Perque dess quist nouv tacharöl uossa pass per pass chatter darcho sia via traunter tuot las Rumauntschas e’ls Rumauntschs – e promouver ün barat pü direct traunter persunas chi’d imprenda la lingua e’ls indigens.
Rúben Manuel Pereira Cruz, 21 ans da Puntraschigna
Eau nu d’he piglio vacanzas, però liber da mieu stüdi. Eau sun nempe pel mumaint vi dal stüdger inglais scu ram principel a l’universited a Turich e d’he dimena uossa piglio liber dal stüdi per gnir a fer quist cuors. Il cuntgnieu dal stüdi, ch’eau manchaunt quist’eivna, lavuri alura sü in mieu temp liber. Per me es que la prüma vouta ch’eau sun in acziun scu magister als cuors cò a Segl, ma eau d’he già do divers cuors per la Lia Rumantscha. A me plescha la lingua fich bain, eir sch’eau la d’he pür imprains cun 12 ans. Lo sun eau nempe gnieu a ster cun mia famiglia dal Portugal a Puntraschigna e d’he in seguit fat la matura a Samedan. Per me esa eir important da piglier part scu persuna pü giuvna per musser cha la lingua vain eir vivida da la giuventüna, ma eir per forsa der ün’otra vista sül rumauntsch. Perque chatti eir important cha que’s partecipeschan magisters pü giuvens.
Laura Rubeli, 32 ans da Zug
Per me es que la prüma vouta ch’eau pigl part ad ün cuors da rumauntsch ed eau sun illa classa da principiants. Eau am d’he decisa da frequenter l’Eivna da Lingua e cultura, siand cha mia mamma e mia sour faun eir già pü lönch part dals cuors. Ma eir eau frequaint bger temp in Engiadina ed eau chat que bel, scha que nu’s riva be d’exprimer ils noms dals lös in maniera güsta, dimpersè scha’s riva eir da druver la lingua i’l minchadi, scu per exaimpel tal furner cun cumprer ün paun. Impü essans eir suvenz cò a Chalandamarz e per me esa bel da vzair, cu cha’ls indigens da la Bassa rivan minch’an inavous per quist grand di. Dimena esa eir per me in ün tschert sen important da savair la lingua da cò ed uscheja avair ün pô part a la cultura engiadinaisa.
Céline Rubeli, 29 ans da Zug
Mia motivaziun ch’eau pigl part a quist cuors? Ma insè our dal motiv ch’eau sun persvasa: Chi chi so rumauntsch, so dapü. Eau d’he piglio vacanzas aposta per l’Eivna da lingua e cultura e per me esa già il terz cuors da rumauntsch ch’eau frequaint tar la Fundaziun de Planta Samedan. Intaunt fatschi quist an già part da la classa d’avanzos. Eau d’he però eir cumanzo ad imprender rumauntsch causa l’amur. Mieu amih es nempe ün Engiadinais. Ma eir perque ch’eau d’he üna granda amur per la val, siand ch’eau passaint bger temp sü cò. Dimena d’heja simplamaing eir ün interess per gnir a savair ed imprender dapü da la cultura e da la lingua in Engiadin’Ota e que es adüna bel da pudair turner ed imprender mincha vouta dapü.
Gust da leger dapli?