Il vin grischun ch’è madirà sur plirs tschientaners

L’october fa givlar ils cors da las viticulturas e dals viticulturs. Betg per cas na vegn quest mais numnà il mais dal vin. La gronda part da las ivas plainas e madiras, alvas u blauas, è gia racoltada. Ils vendemiaders han festegià la vendemia, sper il plaschair da cleger l’iva en buna cumpagnia turnan els a chasa cun ina buttiglia vin da l’onn passà sco quai ch’igl è usit tar nus en il Grischun.

Cun leger sin las tavlas infurmativas lung l’autostrada en la Val dal Rain «Bündner Herrschaft – die kleine Gegend der grossen Weine» èn in pèr forsa in zichel perplexs. Era nus essan surstads che nagin n’ha sprayà suren «dümmer goht’s nümmer»! Pertge avess il Signuradi dad esser ina regiun pitschna? E tgisà sche tut ils vins èn propi gronds, in grond vin è per regla quel che gusta. Dumondas naschan sco p.ex. « ‹Herrschäftler› e ‹Blauburgunder› – Tge è quai atgnamain?».

Mai udì da vin grischun a Laax

L’istoricher grischun Martín Camenisch scriva en l’introducziun da ses cudesch da passa 500 paginas cun il titel forsa in zichel misterius a prima vista «Gutsherren, Rebmeister und Tagelöhner – Akteure und Diskurse der Bündner Weinbau­geschichte» che el sez n’avevi mai udì a discurrer dals vins en il Grischun durant sia uffanza a Laax. Sper sia  lavur sco docent a la Scola auta da pedagogia dal Grischun ha el perscrutà durant blers onns la tradiziun da la viticultura grischuna, per incumbensa da l’Institut per la perscrutaziun da la cultura grischuna. Grazia a sia captivanta lavur istorica savain nus oz bler dapli co ch’ils vins dal Signuradi, ma era quels da la Vuclina, vegnivan cultivads e producids. L’istoricher parta dals temps medievals e tracta surtut las funtaunas dal 18 e 19avel tschientaner, ma era las midadas avant paucs decennis.

Resursa economica e funcziun da represchentanza

Martín Camenisch ha reconstruì sin fundament da diaris, brevs ed ulteriuras funtaunas detagliadamain ils pass da lavur tradiziunals durant l’onn da vin. Tgi che vul savair dapli dad in dals secturs da l’agricultura che pretenda ina lavur ordvart intensiva durant l’entir onn, quel u quella po emprender bler legend la publicaziun. L’autur ans avra fanestras per seguir il mintgadi dals patruns dals bains e dals maisters viticulturs, ma era ils schurnaliers e lur salaris dal di san interessar, sco era las ordinaziuns ed ils reglaments fin ozendi.

Il cudesch «Gutsherren, Rebmeister und Tagelöhner» rapporta da vins da l’uvestg e da claustras da pli baud, oravant tut da la tradiziun millennara da la claustra da Faveras che finescha l’onn 1838. Nus vegnin a savair da tut quai che serviva a producir vin, be gia ils torchels per pressar l’iva vegnan tractads sin bunamain sis paginas.

Dapi il 16avel tschientaner eran las vignas grischunas, da la Val dal Rain grischuna fin en la Vuclina, per ils possessurs ina resursa economica impurtanta ed ellas avevan era ina funcziun da represchentanza. Vers la fin dal 18avel tschientaner ha la naschientscha d’ina classa mesauna promovì adina dapli la viticultura.

En la famusa festa giubilara da l’onn 1899 per ils 400 onns dapi la battaglia da Chalavaina ha il public udì cun la chanzun «Das Lied von der rätischen Traube» quai che blers pensan anc oz: «Der Weinberg, der ist ein heidnisches Gut, ihn pflanzte der Römer am Raine.»

Avant ils Romans ed avant Tello

Martín Camenisch mantegna trasora ina perspectiva scientifica, quai vul dir critica, ed el scriva che l’arrivada da la «vitis vinifera» –  en rumantsch numnain nus la planta la vit sco en talian la vite – possia era esser capitada gia avant la colonisaziun dals Romans. Retschertgas fatgas dacurt en il Vallais inditgeschan la probabilitad che la viticultura en zonas alpinas pudess datar pli lunsch enavos.

Per il Grischun è il testament da l’uvestg Tello dal 765 a.C. la funtauna la pli veglia che menziuna «ortos et vineas» a Sagogn, damai sper curtgins era vignas. Era qua relativescha Camenisch la relevanza da Sagogn per la viticultura en nossas cuntradas. Interessant dentant è la recenta emprova da producir vegls vins sin quasi 800 m s.m. cun il num «Resvegl». Quella vigna na fa però betg part dal cataster chantunal da viticultura ed il vin producì da tala n’astga damai betg vegnir vendì, quai ch’è grev da chapir. Dapi decennis pretendan ils viticulturs en la Val dal Rain che tut ils auters territoris sajan memia auts per la cultivaziun da vin, fertant che ils Vallesans vendan cun grond plaschair lur vin dals glatschers ed il Heida da Visperterminen sin 1360 m s.m. Las vignas istoricas cumprovadas sco era la midada dal clima demussan quant ridicula che questa argumentaziun dapi 1951 resta.

Tips e trics per viticulturs

Er il vin da la vigna che l’autur da questas lingias cultivescha – sut la batgetta da sia dunna – en Tumleastga dapi passa ventg onns sto vegnir bavì en famiglia, quai che n’è betg in problem! Per nus sco viticulturs laics è la part dal cudesch, nua ch’el descriva ils pals per «educar» las vits zunt interessanta. Quel uschenumnà «Stickelbau» na vegn betg pli pratitgà ozendi, la nova metoda cun trair filfiers per liar las frastgas da las vits è bler main fadiusa. Martín Camenisch descriva ch’ils pals eran savens or da lain da laresch. Nus avain fatg l’experientscha che quels smarscheschan en in pèr onns, ma nus refusassan da’ls prender ora durant l’enviern sco che quai vegniva fatg per part.

«Jeu sun pli fins che Ti!»

Aspects novs e per part divertents vegnan era menziunads en la publicaziun «Gutsherren, Rebmeister und Tagelöhner», sco il cumplex d’inferiuradad dals viticulturs grischuns envers ils collegas da la Valtellina. En ina chanzun che vegniva chantada en Surselva fa il vin dispita cun l’aua e di: «Jeu sun pli fins che Ti! Mei meinan ei ord Valtlina, e meinan si la Cadi.» L’import dal vin da la Valtellina sto esser stà fitg impurtant, sin la fossa dal interprendider Mathias Perl a Santa Maria en Val Müstair vegn menziunà ch’el haja pers 210 chavals e set famegls en lavina cun transportar vin da la Vuclina.

Da Completer e Blauburgunder

L’istorgia dal vin alv Completer, forsa l’unica sort autoctona grischuna ch’ils paders bavevan a la fin dal di clerical, vegn descritta en detagl er en connex cun la discussiun areguard la patria durant il 19avel secul. L’exclusivitad sco argument per la vendita sa ha mantegnì fin oz, la cultivaziun è augmentada gist quests ultims onns, ma cun 1,47 % da la sur­fatscha cultivada cun vignas, resta ella anc fitg modesta en congual culs 70 % dal Pinot noir. Areguard quest «Blauburgunder», sco che la sort principala vegn numnada en il Grischun, è Martín Camenisch puspè precaut e scientificamain integer cur ch’el menziuna ch’i na dat nagina cumprova ch’il Duc da Rohan avess introducì en il 17avel tschientaner questa sort da la Frantscha durant ils Scumbigls grischuns.

In viva als perdavants

Bleras illustraziuns enritgeschan questa ovra istorica concepida cun sia vastezza era per tuttas e tuts che vulan simplamain savair dapli davart in sectur economic detg impurtant dal Grischun. Sco exempel duess valair l’emprim maletg sin duas paginas che documentescha cun in dissegn il plan per la via tras il Lürlibad a Cuira en connex cun la construcziun da la clinica «Waldhaus». Nus vesain l’immensa surfatscha da vignas en la chapitala cun 12 torchels! A Cuira datti mo pli paucs fastizs, ma las spassegiadas en il Signuradi pon fascinar er oz anc pli che mai. Nus faschain perquai viva a noss perdavants ed a quellas e quels che cuntinueschan oz cun la viticultura en il Grischun!