Ingaschamaint per la cumünanza – ün trat tipic engiadinais
Bleras Engiadinaisas e blers Engiadinais sun commembers da plüssas societats e la vita in cumünanza dirigia üna gronda part dal temp liber. Urs Niederegger da La Punt e Matthias Merz da Scuol sun duos rapreschantants da quist grond ingaschamaint voluntari.
Las societats giovan üna rolla importanta per la cumünanza in ün cumün. Bleras Engiadinaisas ed Engiadinais s’ingaschan voluntariamaing in plüssas societats – las societats vivan da quists ingaschamaints. Quists duos exaimpels chi seguan stan per quist ingaschamaint paschiunà.
Da jass a cigaras e whisky
Urs Niederegger da La Punt s’ingascha in bleras societats. E sch’el vain dumandà da lavurar in suprastanza, lura unicamaing sco president. Uschea es el tanter oter al timun da la società La Punt Vacanzas, dal Club 1992 Engiadina, dal Club da Jass Engiadina o lura dal Club dals amis da cigaras e whisky Engiadina. Minchüna da quistas societats es particulara ed ha seis agens böts. Cul Club da Jass Engiadina organisescha Urs Niederegger mincha duos eivnas sairadas da jass per singuls o per duos. «Fin 40 persunas da San Murezzan fin Zernez piglian regularmaing part a la maestranza. Chi chi guadogna quella es il rai da jass da l’Engiadina», quinta il president. Cul Club 1992 Engiadina organisescha Urs Niederegger regularmaing arrandschamaints a La Punt. «Quist club es gnü fundà dal 1992 per organisar arrandschamaints chi mainan ün pa vita illa cumünanza a La Punt», declera’l.
Onurificaziun per la cumünanza
Urs Niederegger es adüna stat ün tip da la cumünanza chi s’ha ingaschà fich ferm. Vairamaing es el fingià ün on pensiunà, lavura però amo adüna sco chanzlist cumünal a La Punt e quai fin cha sia successiun es sclerida. Sco ch’el quinta, daja a La Punt 13 societats fich activas. «Causa quista vita da società e cumünanza vaina finalmaing eir surgni il premi sco cumün svizzer da l’on 2021», disch Urs Niederegger. Eir seis ingaschamaint instancabel ha manà a quist’onurificaziun speciala.
Il böt da giodair il mumaint ha il Club dals amis da cigaras e whisky Engiadina. «Nus vain 75 commembers e gnin insembel regularmaing per referats e simplamaing per star in cumpagnia», declera il president da quista società plütost elitara. «Nus discurrin da quai chi capita illa regiun ed eir dadour ils cunfins da l’Engiadina», agiundscha’l. Cha minchatant gnia lura bainschi eir fat ün pa politica, però sainza parolas o directivas politicas. «Nus nun eschan ün parti politic, ma nus vain natüralmaing tuots ün maniamaint», disch Urs Niederegger. Cha las societats prouvan natüralmaing minchüna dapersai eir da rapreschantar lur interess.
Rapreschantar tscherts interess
Da quai es persvas eir Matthias Merz da Scuol. El es eir commember da bleras societats chi rapreschaintan ils interess da lur gruppaziuns. Per exaimpel las societats da chatschaders o da pes-chaders in Engiadina Bassa, o lura eir las uniuns chi rapreschaintan la vocaziun ed insomma la mansteranza. Sco geolog es Matthias Merz per exaimpel eir commember da la Società per la perscrutaziun da la natüra. Cha tuot quistas societats manzunadas defendan lur interess e lur böts, constatescha’l.
Matthias Merz s’ingascha però eir in societats culturalas. El es commember dal Cor da Ftan e president dal Cor viril Engiadina Bassa. «In quistas societats vaina la pussibiltà da chantar in cumünanza ed eir da ragiundscher böts als concerts ed a las festas da chant», quinta’l. El conguala la cumünanza in società eir culla vita da famiglia. «Nus passantain bler temp insembel e minchatant es quai forsa eir ün rimplazzamaint per la famiglia», disch el.
Persunas cun las listessas paschiuns
Quai vala impustüt eir per la Gruppa da corns da chatscha da Scuol. Sco ch’el quinta sto mincha commember da la gruppa da corns invidar almain üna jada l’on a tuots ad üna grillada obain ad üna tschaina. Quai saja üna tradiziun importanta. «Nus eschan dudesch commembers, uschea cha nus surgnin almain üna jada al mais üna tschaina o ün giantar in cumpagnia», quinta Matthias Merz. Tuot ils commembers da la Gruppa da corns da Scuol sajan eir chatschaders, uschea cha’l tema da discussiun nu manca insomma brich. «Minchatant capita cha nus fain discussiun ed invlidain bod da sunar dürant la prouva», disch Matthias Merz cun ün surrier.
Da la società Gruppa da corns nun es Matthias Merz mai stat in suprastanza. «Nus eschan be in pacs e minchün surpiglia üna funcziun», quinta’l. El saja il vicedirigent e respunsabel per la reclama e comunicaziun. La vita illa società da corns da chatscha saja fich intensiva. Per el ha quista società eir üna taimpra da tavulin o dad ir a bügl: «Nus discutain, influenzain e dain simplamaing dal taloc.» Cha per el saja insomma la chatscha – cun tuot quai chi tocca pro – üna paschiun da vita e na be restretta illa cumünanza da la società. «Illas societats as chattan lura quellas persunas cun las listessas paschiuns», disch el.
Democrazia vivüda
Per Matthias Merz es la cumünanza d’üna società eir democrazia vivüda. «Adüna nu s’esa perinclet cun quai chi vain decis e listess as faja lura quai cha la majorità giavüscha», declera’l. Cha quai saja vairamaing pro’l cumün il medem. Bler temp liber investischa’l eir illas societats da chant: «Chantar fa plaschair e schi’s po per exaimpel preschantar ün bel concert, schi s’haja natüralmaing eir baja da pudair esser da la partida», disch il president dal Coro viril Engiadina Bassa.
El piglia eir regularmaing part als viadis cha l’Uniun da chant districtuala organisescha. Uschea es el rivà i’ls ultims ons a Malta e quist on a Budapest. E cul proget Scuol Classics ha el dafatta chantà chanzuns rumantschas e la Nouvavla sinfonia da Beethoven a San Francisco. «Quai sun mumaints inschmanchabels chi’s po ragiundscher be illa cumünanza», disch Matthias Merz cun persvasiun. In mincha cas occupa la vita da società seis temp liber dürant tuot l’on. El constatescha eir ch’in tuot quistas societats inscuntra’l adüna la listessa glieud. «Para cha la vita in società es forsa propcha ün fenomen da las Engiadinaisas e dals Engiadinais», conclüda Matthias Merz. El nu vezza perquai seis ingaschamaint instancabel sco alch unic, dimpersè plütost sco ün trat tipic engiadinais.
Gust da leger dapli?