Dus ritgs ed in Zuozingher

Sandro Giuliani: Gea, gist dacurt avain nus puspè gì ina sesida. En il cussegl da fundaziun sesan sper Roger Federer e sia dunna per exempel anc ses geniturs. Avant tschintg onns han els tschertgà ina persuna independenta che lavura a moda professiunala en il champ da fundaziuns. Suenter in interview-assessment cun differents aspirants m’han els lura tschernì.

Roger Federer è in tip super-simpatic. El è propi sco ins al enconuscha da la televisiun – fitg avert. El organisescha sez las sedutas dal cussegl da fundaziun, guarda adina ch’i giaja bain cun tuts e suenter bavain nus ensemen in magielin vin. El è in tip normal, fitg normal.

La gronda part dals uffants che nus gidain vivan en il sid da l’Africa – Namibia, Malawi, Simbabwe, Sambia, Lesotho e l’Africa dal Sid. Ina giada l’onn visitain nus projects che nus sustegnain. Là ves jau lura ils uffants e poss interagir cun els.

Nus s’engaschain per uffants tranter trais e sis onns. Per il solit èn ils uffants l’emprim timids e na ristgan betg da s’avischinar, sch’i vegn uschè in alv ch’els n’enconuschan betg. Jau hai adina cun mai in urset. Cura ch’jau prend nanavant quel, vegnan els natiers e vulan savair, tge ch’igl è cun quest urset. Il bel è che quests uffants han uschè in grond gust da pudair emprender.

Pudair emprender n’è betg simplamain dà. Blers da quests uffants vivan en relaziuns fitg simplas e na pudessan betg ir a scolina, sche nus na gidassan betg a construir scolinas en lur vischinanza. Igl è per part vischnancas ruralas nua ch’ins va fin quatter uras cun auto en la proxima citad.

A scola primara sto ir mintgin, quai è obligatoric. Ma in uffant che n’ha avant betg gì scolina, na chapescha gnanca la lingua, sch’el cumenza la scola. En l’Africa datti milli linguas, en scola vegn per il solit instruì per englais. A chasa vegn però discurrì la lingua locala, betg englais. Al cumenzament da la scola èsi lura in grond schoc. Blers uffants crodan ord u ston repeter classas.

En las scolinas che nus sustegnain vegnan ils uffants ludicamain en contact cun l’englais, cun cifras e bustabs. Els emprendan da tschentar nà in mument, da tadlar e da sa concentrar. Quai è extrem impurtant per s’adattar plaunet e suenter avair success en scola.

En las citads bain, ma en las regiuns, nua che la glieud viva d’intginas paucas chauras u d’ina vatga, dessi paucas scolinas senza noss engaschi. Noss projects faschain nus sa chapescha adina ensemen cun ils ministeris dals pajais. Nus procurain era ch’ils magisters, che n’han per il solit nagina furmaziun, survegnan ina «distance education», pia trenaments per mussar co dar scola. Nus purschain tablets cun material e propostas per l’instrucziun.

Nus dain ora vers 12 milliuns francs l’onn: 90 % en pajais da l’Africa e 10 % en Svizra – adina per projects cun uffants prescolars.

Igl è adina la dumonda, tge rolla vul ins giugar sco fundaziun. La filantropia è insatge cumplitgà. Ins ha daners e sto sa dumandar en emprima lingia: Co vul ins dar ora ils daners? Pir en segunda lingia vegn la dumonda, quants daners ch’ins vul impunder. Tant tar la Jacobs Foundation sco tar la Roger Federer Foundation avain nus decis: L’educaziun è per nus centrala.

Klaus Jacobs era in battasenda, el è stà president dals battasendas mundials. Per el èsi adina stà impurtant da gidar glieud giuvna da star cun omadus pes sin terra e da daventar persunalitads che fan insatge constructiv. Quest spiert ha la fundaziun anc oz. Nus ans dumandain: Co pon ins gidar mintga uffant da sa sviluppar uschè bain sco pussaivel? Nus tuts savain gea fitg bain: Mintga uffant è auter e mintga uffant dovra in auter sustegn per sa sviluppar.

Dad ina vart s’engaschain nus en la perscrutaziun. La psicologia e la neuropsicologia vulan chapir co che l’uffant emprenda. Sch’ins chapescha gliez, pon ins gidar meglier mintga uffant da sa sviluppar. Lura lavurain nus ensemen cun ils ministeris d’educaziun – per exempel a Turitg, en Columbia ubain a la Costa d’Ivur – e guardain, tge che nus pudain sustegnair. Cun simpels projects concretisain nus quai che la scienza ha chattà ora. Nus faschain la punt tranter novas enconuschientschas e la pratica.

La differenza tranter ritg e pauper na ma dat betg uschè gronds fastidis, mabain la differenza tranter l’avair schanzas e betg avair schanzas. Sch’ins è pauper, èsi impurtant d’avair l’opportunitad da sa sviluppar. Quai è gist la responsabladad da glieud ritga che ha gì fortuna. Tant Roger Federer sco era Klaus Jacob n’èn dal reminent betg naschids sco milliunaris, els han lavurà per vegnir ritgs.

El ha gudagnà ina facultad da milliardas ed el è stà da l’avis – da quest avis n’è betg mintga ritg – ch’el haja ina responsabladad sociala da porscher schanzas er ad auters. Sch’insatgi ha la dignitad da dir: Jau hai gì fortuna en mia vita, jau hai gì mias schanzas ed jau less dar vinavant insatge, lura n’hai jau nagins fastidis.

Ella sto esser modesta en sia rolla. Sch’ins ha in pau raps, na vul quai betg dir ch’ins po cumandar da surengiu. Igl è da collavurar cun la glieud responsabla locala. Sch’ins fa quai bain, sa serra il rudè sin ina buna moda. Per quai impund jau mia energia – per che las fundaziuns lavurian sin ina buna moda.

Na, da giuven n’hai jau betg gì auters interess. Ed oz stoss jau dir, igl è stà la gista decisiun. En la filantropia – jau hai era lavurà per il vitg d’uffants Pestalozzi – emprov’ins da cuntanscher in grond effect cun paucs daners. Igl è ina dumonda fundamentala economica: Co pon ins cuntanscher cun 40 fin 50 milliuns tant sco pussaivel? Quai m’interessescha ed jau crai ch’jau fatsch quai bain da cumbinar il mund da la filantropia cun l’economia.

Na, jau hai pir tard sviluppà mia vista sin il mund e las ideas tge ch’jau vi far.

Jau ma sent anc adina sco Zuozingher, sco Grischun. Jau hai mes conto anc adina tar la Banca Chantunala Grischuna. Nus avain in’abitaziun a Zuoz en la medema chasa sco mia mamma. Ed a Zuoz inscuntr jau adina mia famiglia e mes amis. Era qua a Turitg hai jau contact regular cun amis d’uffanza en l’Engiadina.