Niev sistem da finanziaziun caschuna discussiuns
Dapi uonn survegnan buca pli las canortas d’affons il sustegn finanzial dil Cantun pil singul affon, mobein ils geniturs da quels. Con che mintgin survegn dependa da sia situaziun finanziala. La consequenza dalla lescha revidida ei che biars geniturs, surtut dalla classa mesauna ensi, survegnan dameins sustegn. Geniturs pertuccai e l’Associaziun professiunala per la tgira d’affons dil Grischun pretendan ina correctura.
La revisiun dalla lescha davart la promoziun dalla tgira d’affons cumplementara alla famiglia dil cantun Grischun para buca da haver contonschiu sia finamira. Ton l’Associaziun professiunala per la tgira d’affons dil Grischun sco era la cuminonza d’interess «Tgira d’affons pagabla per tuts» criticheschan il sistem niev. Per far squetsch da far ina correctura vegn rimnau suttascripziuns per ina petiziun. «Igl atun 2022 ha la Regenza annunziau ch’ella vegli rinforzar la cumpatibilitad da professiun e famiglia cun ina revisiun dalla lescha davart la promoziun dalla tgira d’affons cumplementara alla famiglia. Mo dapi la realisaziun igl uost 2025 semuossa in auter maletg: Biaras famiglias vegnan buca descargadas, mobein engreviadas supplementarmein.» Quei scriva la cuminonza d’interess «Tgira d’affons pagabla per tuts» en ina communicaziun als mieds da massa e pretenda ina correctura. Da niev vegn la situaziun finanziala dils geniturs giudicada auter, vul dir cumpriu per exempel la contribuziun voluntaria alla tiarza petga ni alla cassa da pensiun.
Gia giu reacziuns
Che la midada dil sistem engreviescha facticamein bein enqual genitur ha la Canorta d’affons pigns Lumpazi ella Cadi gia sentiu. «Nus havein giu pliras reacziuns. D’ina vart havein nus geniturs che han priu lur affons pil mument ord la canorta ni da quels che han reduciu il temps ch’ils affons ein tier nus. Ei dat denton era famiglias che nezegian vinavon nies survetsch, mo che vegnan sut circumstanzias medemamein a reducir il temps ch’ils affons ein ella canorta», di la meinafatschenta dalla Canorta d’affons Lumpazi, Jonna Schlosser e puntuescha: «Nossas tariffas ein restadas las medemas sco avon il sistem da finanziaziun niev dil Cantun.» Ils responsabels dalla Canorta d’affons Lumpazi ein sedrizzai cun ina brev al president dalla Regenza, cusseglier guvernativ Marcus Caduff. En quella constateschan els ch’ils geniturs da 15 dils 21 affons ella canorta pagan ussa per part massivamein dapli. Sulettamein per duas famiglias seigi la situaziun semeglierada. Quater affons seigien ella vegliadetgna da pops ed ils quens per quels seigien massivamein pli aults. La canorta appellescha alla Regenza da migliurar la situaziun.
In niev sistem da finanziaziun
Tenor l’Associaziun professiunala per la tgira d’affons dil Grischun ei la midada dil sistem da finanziaziun fundamentala. «Entochen dacheu vegnevan las canortas d’affons pigns subvenziunadas dil maun public, da niev vegnan ils geniturs subvenziunai. Entochen ussa era la cumpart da subvenziun en mintga canorta fixada per affon ed era tuttina aulta. La contribuziun dils geniturs alla canorta era calculada tenor entrada e facultad da quels sin fundament dalla lescha. Aschia haveva mintga canorta entradas differentas sin fundament dalla situaziun finanziala dils geniturs. Per las canortas eran geniturs ferms da finanzas d’avantatg.» Ussa survegnan ils geniturs subvenziuns che sedrezzan tenor lur situaziun finanziala. Che la situaziun ei ussa pli engrevionta pils geniturs ha in motiv principal: Da niev vegn risguardau ulteriurs criteris dalla situaziun finanziala dils geniturs, sco per exempel las contribuziuns voluntarias ella tiarza petga ed ella cassa da pensiun.
Ils prezis ein buca vegni alzai
«Consequentamein vegnan plirs geniturs taxai mender ch’entochen dacheu per vegnir susteni finanzialmein», constatescha l’associaziun. La presidenta dall’associaziun Lisa Giorgio di: «Igl ei sedau l’impressiun che las canortas hagien alzau lur prezis, mo quei ei buc il cass.» Ellas pli biaras canortas el Grischun seigien las tariffas restadas las medemas ed ella aschunta in exempel: «Ella canorta a Mustér fagessen nus bugen reservas per investiziuns futuras. Aschia ei quei buca pusseivel, damai che nus havein buca dapli entradas ch’avon. Finanzialmein essan nus buca leu nua che nus stuessen esser per in menaschi sin atgnas combas.»
Silla damonda, daco che l’associaziun hagi buca gia intervegniu ella fasa dalla procedura da constultaziun dalla revisiun dalla lescha di Lisa Giorgio: «Quei havein nus fatg, mo sill’ordinaziun tier la lescha, specialmein silla fixaziun dall’altezia dallas subvenziuns havein nus saviu prender negin’influenza.» Sco Sonja Bowald dall’Associaziun professiunala per la tgira d’affons dil Grischun ha detg alla FMR, ei previu l’autra jamna ina scuntrada cun representantas ni representants dil Cantun per dilucidar la situaziun (mira box).
«Nus analisein la situaziun e decidin lu»
Sco il president dalla regenza grischuna, cusseglier guvernativ Marcus Caduff ha detg en in’intervista cun RTR, van bia dapli daners ella tgira d’affons uonn en cumparegliaziun cun avon treis onns: «2022 ei quei stau rodund otg milliuns francs, 2025 vegn ei ad esser 13,8 milliuns francs.» Il schef dil departament d’economia publica e fatgs socials constatescha ch’ei dat geniturs che survegnan dameins sustegn, mo era da quels che profiteschan dalla midada dil sistem. «Nus udin ussa naturalmein da quels che pagan dapli ch’ein malcuntents. Nus havein denton era ina massa auters che survegnan dapli, che la canorta vegn pli favoreivla e ch’ein senza auter era cuntents culla canorta. Ina midada da sistem procura per certs schischuris, certas midadas e malcuntentientscha. Per las canortas sezzas mon jeu da quei anora ch’ei dat dapli stabilitad cun quei sistem. Ussa dependa ei buc aschi fetg sch’ils affons che van en quella canorta ein da geniturs cun aultas entradas, respectivamein bassas.»
Silla damonda da RTR, schebein il Cantun hagi sutvaletau igl effect negativ dalla midada di Marcus Caduff: «Jau less sedefender empau encunter il narrativ ch’ei seigi mo in effect negativ. Nus havein era resuns positivs, era da canortas e da geniturs. Ei ha senza dubi dau in effect negativ per certas persunas. Enzanua sto ei denton descargar, sch’il Cantun metta a disposiziun sis milliuns francs dapli che 2022. Jeu sun surstaus dalla discussiun d’ussa – dallas emoziuns. Nus analisein la situaziun e decidin lu.» Sin resultats dall’analisa che succeda il proxim temps eis ei da spitgar entochen il fevrer 2026. (rtr/fmr)
Gust da leger dapli?