Emprim Surmiran daventa segund aut Svizzer

Stefan Engler: Igl è ina maschaida tranter tensiun e legria. Suenter 14 onns sco commember dal Cussegl dals chantuns sai jau, tge che vegn spetgà da mai sco president. E tuttina èsi ina funcziun exponida. Jau less en mintga cas dar giu ina buna carta da visita – per il Grischun, per mai, per nus, per la Rumantschia.

Il resultat n’è betg uschè impurtant. I dependa gea era quants ch’èn en sala durant la tscherna. En mintga cas na dun jau betg la vusch a mamez.

Gea. E sch’ins scriva si l’agen num, ristg’ins da survegnir tuttas vuschs. Quest ristg na less jau betg ir en (sto rir).

Quai è stà Christoffel Brändli. En tut sun jau il novavel Grischun en la funcziun da president dal Cussegl dals chantuns.

Pli tgunsch sun jau l’emprim Surmiran.

Jau sun conscient ch’jau hai en questa funcziun ina responsabladad envers mes linguatg mamma. Jau less profitar da questa occasiun ed hai en senn da parter ditgas u proverbis rumantschs cun mias collegas e mes collegas. Gia en l’emprim pled en il Cussegl dals chantuns fatsch jau quai.

Tranter auter èsi in proverbi ch’è program per mai: «Igl ampresto fo quito.» Quai duess animar da far patratgs: Ins sto dar enavos insacura tant ses uffizi sco era las resursas che stattan a disposiziun. I va per la durabilitad. En mintga sessiun less jau far attent cun in proverbi rumantsch a nossa cultura ed identitad. En il tom X da la Crestomazia hai jau chattà tschients da buns proverbis surmirans.

En noss mund dad oz èsi grev da chattar ina raschun da far talas festas. I dat bleras malsegirezzas. En mia regiun perda la glieud a Brinzauls il dachasa, existenzas stattan sin ballantscha. En ina tala situaziun hai jau retegnientschas da far ina festa.

En tut quests onns en il parlament hai jau fatg stim che questas festas – ch’jau mez hai darar visità – èn per ils blers in stuair. En pli ha il Grischun en questa legislatura gea gia gì ina gronda festa cun Martin Candinas sco president dal Cussegl naziunal. E lura na ma sent jau mintgamai betg uschè bain dad esser en il center tar talas festas.

Jau hai decidì da visitar l’onn proxim differentas occurrenzas en il Grischun. A Zernez vom jau a l’Agrischa nua ch’jau inscuntr purs e puras. Lura vom jau a la Festa federala da tir a Cuira. A Lantsch sun jau preschent al di da sport d’enviern per persunas cun in impediment. Ed en Surselva vom jau tranter auter a la festa da Sogn Placi a Mustér. A talas occurrenzas poss jau parter il plaschair da mes uffizi e l’onur che quel munta per noss chantun.

Natiralmain fissan mes camarats dal Chor viril Surses gugent vegnids a chantar. Ma la chombra pitschna n’è betg adattada per in chor uschè grond. Perquai ma sun jau decidì per ils Fränzlis da Tschlin. Jau sun persvadì che questa musica plascha er a mias collegas e mes collegas en il Cussegl dals chantuns.

Jau hai dastgà envidar 25 persunas. Igl èn persunas che m’han accumpagnà atras mia vita politica e la famiglia cun mias figlias che han 18 e 23 onns. En pli vegnan la regenza grischuna ed auters represchentants dal Chantun.

Persunalmain n’hai jau nagin ego da mantegnair quest maletg sco numer dus da la Svizra. Igl è plitost la responsabladad envers l’instituziun ch’è impurtanta. Nus avain in sistem politic uschè exemplaric cun questas duas chombras parlamentaras e mintgina ha sias atgnadads.

La chombra pitschna resguarda dapli ils chantuns ubain era las minoritads. Ella fa damain activissem e desista da cumbats electorals eterns durant l’entira legislatura. Ella s’orientescha al cumpromiss. Quai ma stat a cor. Qua poss jau far valair mias experientschas e capacitads.

In’impurtanta incumbensa vegn ad esser da decider, cura ch’i vegn tractà il pachet da contracts tranter la Svizra e l’Uniun europeica (UE). La debatta è gia ussa chalirada – tant da la vart dals aderents sco dals adversaris. Il parlament sto tractar quests contracts cun tutta precauziun. Il pievel sto vesair ch’ins prenda fitg serius la chaussa – senza trics u senza avair ina finamira fixa gia ordavant. Il pievel sto intervegnir entras las debattas tge ch’èn ils avantatgs ed ils dischavantatgs dals contracts.

Il messadi è previs per l’avrigl. I dat ideas che la debatta parlamentara stuess esser terminada la fin dal 2026 per ch’il pievel possia votar la stad 2027 – anc avant las elecziuns naziunalas. Per mai n’ha quest corset da tempo nagina prioritad. Jau na ma lasch betg en sin quai. Mia prioritad èsi da tractar cun tutta seriusadad questa fatschenta.

En questa funcziun ston ins esser nunpartischant, quai san ins ordavant. Ins ha l’incumbensa da moderar la discussiun e perquai sa tegn ins enavos.

En il cussegl betg. Ma jau rest era durant l’onn presidial en las cumissiuns parlamentaras. Là poss jau m’exprimer e prend tuttas libertads da ma decider per ina u l’autra vart.

Perquai èsi impurtant ch’ins enconuscha sco president tut ils affars. Sch’jau n’hai betg il pled en il plenum, na poss jau betg simplamain chalar da m’interessar per las fatschentas. Il cuntrari, jau stoss esser semtgà tar bunamain mintga fatschenta da decider e da smatgar il nuf verd u cotschen.

Qua less jau dir be ina chaussa: Jau vegn en mintga cas a sustegnair il «GEA dubel». Quests contracts han ina sumeglianta impurtanza sco ina midada da la constituziun. Perquai dovri qua la maioritad tant dal pievel sco era dals chantuns.

Jau desist sin bler per pudair ir a Ziteil. Quai vegn en mintga cas a stuair avair plaz. Quai na ma lasch jau prender da nagin. Per mai èsi in lieu che dat forza e che fa endament ch’ins è ina pitschna creatira. Quai na ma laschass jau mai prender.